به گزارش تور مسافرتی، سرپرست مرکز میراث ناملموس تهران از ارسال پرونده هنر آینه کاری در معماری ایرانی به کمیته میراث ناملموس یونسکو اطلاع داد.
به گزارش تور مسافرتی به نقل از مهر، در اطلاعات حاصل از جستجوهای باستان شناسی، قدمت آینه های شخصی و ساده به بیشتر از پنجاه قرن می رسد، زمانی در آسیای صغیر آینه را از جنس برنز و مس و مفرغ می ساختند و آنرا صیقل داده و با دسته های پر نقش و نگار عرضه می کردند تا این که در قرن ۱۲ میلادی کاربرد شیشه در تولید آینه کشف و نخستین آینه های شیشه ای با ورقه هایی پوشیده از سرب به بازار عرضه شدند. مدتی بعد ماهیت سمی بودن سرب آشکار شد و بنابراین استفاده از مخلوط جیوه و قلع به جای سرب به کار رفت و امروزه کاربردهای علمی آینه ها خیلی بیشتر از کاربردهای اولیه و ظاهری آنها است.
بهره برداری از آینه در ایران به حدود ۳۰۰۰ سال پیش به دوره هخامنشیان می رسد که با صیقل دادن سنگ ها و فلزات، آنها را به آینه هایی شفاف تبدیل می کردند که حالا آثار آن در تالار آینه تخت جمشید به جا مانده است.
اما استفاده از آینه در معماری ایرانی و بنا از دوره صفویه و در شهر قزوین پایتخت شاه تهماسب اول انجام شد. بعد از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در این شهر و دیگر شهر های ایران مانند بهشهر هم این هنر گسترش یافت.
در بین تمام بناهای آینه کاری شده دوره صفوی در اصفهان، کاخ «آینه خانه» به علت کاربرد بسیار زیاد آینه در آن، از تمام بناها زیباتر بود. این کاخ در کنار زاینده رود بنا شد و سقف تالار و ستون های بلند پوشیده شده از آینه آن، با انعکاس تصویر زاینده رود و درختان منطقه، مناظری زیبا و دل انگیز ایجاد می کرد.
در کاخ چهلستون هم که در دوره شاه عباس دوم صفوی بنا شده بود، آینه کاری های فراوانی به چشم می خورد. آینه های تمام قد به همراه شیشه های رنگی برای تزئین ستون ها، سقف و بدنه ایوان، همچون این تزئینات به شمار می رفتند.
از مهم ترین بناهای آینه کاری شده در دوران بعد از صفویه، دیوان کریم خان زند است. این عمارت در گذشته با نام «عمارت کریم خان زند» شناخته می شد و در سال ۱۳۵۴ بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. از دیگر بناهای شهر شیراز در آن دوران که با هنر آینه کاری و نقاشی آراسته شده بود، باغ دلگشا است.
هنر آینه کاری در امتداد مسیر خود، به دوره قاجار انتقال پیدا کرد. در این دوره شیوه های جدیدی در معماری به وجود آمد و اغلب معماران آن دوران، دنباله رو معماری صفویان بودند. در دوره حکومت طولانی ناصرالدین شاه قاجار و به علت نفوذ هنر باختری، هنر معماری و صنایع ظریفی مثل آینه کاری، گچ بری، کاشی کاری و … رونق بسیار زیادی پیدا کرد و در تزئینات بناهای سلطنتی و زیارتگاه ها از آینه به فراوانی استفاده می شد.
انتقال آینه کاری از کاخ ها و اماکن مذهبی به خانه های مسکونی
یکی از این بناها که همچنان زیبایی و شکوه خویش را حفظ نموده، حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) است. برای نخستین بار در دوره ناصرالدین شاه و در زیر گنبد روضه منوره، هنر آینه کاری روی نقش های به جا مانده از دوران صفویان اجرا شد. پس از آن، بناها و رواق های اطراف هم آینه کاری شدند که اوج آن «دارالسیاده» حرم مطهر بود.
آینه کاری بگونه ای محسوس از محدوده اماکن مقدس و کاخ ها بیرون آمد و به صورتی گسترده حتی در بعضی خانه های مسکونی به کار گرفته شد
هنر آینه کاری دیگری هم در دیوان آینه حضرت معصومه در قم دیده می شد که در سال ۱۳۴۵ مورد بازسازی قرار گرفت. هنر آینه کاری روز به روز در دوران قاجار پررونق تر از قبل می شد و به تدریج آثار شگفت انگیزی از مقرنس ها، اسلیمی سازی ها، نقاشی ها و خطاطی های پشت آینه به وجود می آمد. چند نمونه از این آثار، تالار آینه کاخ گلستان و اتاق های شمس العماره بودند.
از دیگر قسمت های کاخ گلستان که در آن آینه کاری های فراوان و چلچراغ ها به چشم می خورند، تالار برلیان و تالار الماس هستند. هنر آینه کاری را در کاخ مرمر که در دوره پهلوی راه اندازی شد هم میتوان دید.
در دهه های اخیر، آینه کاری بگونه ای محسوس از محدوده اماکن مقدس و کاخ ها بیرون آمد و به صورتی گسترده حتی در بعضی خانه های مسکونی و مراکز عمومی چون، تئاترها، رستوران ها، مهمانخانه ها، فروشگاه ها و آرامگاه های خصوصی و جز آن به کار گرفته شد. بگونه ای که حالا این هنر به شکل مدرن هم در آمده و از آن در معماری ایرانی استفاده های زیادی می شود.
با این حال پیشینه هنر آینه کاری در معماری ایرانی باعث شد تا پرونده ثبت ملی آن تهیه و تدوین شود. بنابراین هنر آینه کاری سال ۹۶ از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین پیشنهاد شد و به ثبت ملی رسید.
بررسی پرونده آینه کاری ایرانی در اجلاس هند
حالا مقرر است این پرونده در سطح جهانی مطرح شود و در بیستمین جلسه کمیته بین دولتی محافظت از میراث فرهنگی ناملموس که سال آینده کشور هند درخواست میزبانی آنرا داده است بررسی شود.
در این باره آتوسا مؤمنی سرپرست مرکز میراث ناملموس تهران در گفتگو با خبرنگار مهر بیان نمود: «هنر آینه کاری در معماری ایرانی» عنوان پرونده ملی ایران است که اطلاعات آن به کمیته میراث ناملموس که سال ۱۴۰۴ در هند برگزار می شود، ارسال شد. آینه کاری ایرانی جزو خصوصیت های برجسته و جدانشدنی از معماری ایرانی است و ریشه طولانی دارد. در این پرونده یک شور و آگاهی خردمندانه ای که معرف دانش ایرانی است، نهفته است.
وی اظهار داشت: ما در عرضه این پرونده به شکلی در بین کشورهای دیگر پیشتاز شده و پیش دستی کردیم چون کشورهایی همچون پرتغال هم مدعی آن هستند و کشورهای منطقه هم علاقه مند هستند چنین پرونده ای را ارائه نمایند. با عرضه پرونده ایران، کشورهای دیگر هم می توانند در صورتیکه در معماری خود از آئینه کاری ایرانی بهره برده اند، به این پرونده ملحق شوند. چون ما آینه کاری ایرانی را ثبت می نماییم.
در راستای ثبت جهانی میراث ناملموس آینه کاری در معماری ایرانی، کارزاری هم راه افتاد و این جانبان استادکاران و مدرسان آیینه کاری، استادان دانشگاه، دانشجویان، معماران و محققان حوزه معماری ایرانی و اسلامی، و صاحب نظران و فعالان صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران، حمایت و رضایت خویش را از ثبت جهانی هنر «آینه کاری» در لیست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو اعلام نمودند.
منبع: تور مسافرتی
