تور مسافرتی: خراسان شمالی باران خواهی یکی از آیین های خراسان شمالی است که پختن آش یا حلیم بصورت گروهی و با مقدمات و تشریفات خاصی برای تقسیم آن میان اهالی یا مستمندان انجام می گیرد.
به گزارش تور مسافرتی به نقل از ایسنا، آیین بومی و سنتی باران خواهی همچون رسومی است که ریشه در فرهنگ و اعتقادات دینی مردم دارد و در جای جای ایران زمین در اشکال مختلف برگزار می گردد که در خراسان بزرگ نیز به سبب کم آبی آیین باران خواهی و یال طلب باران از قدیم مرسوم بوده است و تا امروز ادامه پیدا کرده و در نقاط مختلف خراسان شمالی به گونه های متفاوت اجرا می شود.
آیین باران خواهی در خراسان شمالی در اواسط بهار یا پاییز اجرا می شود که همچنان این آیین توسط مردم استان زنده نگه داشته شده و آیین باران خواهی چمچمه گلین روستای سنجد شهرستان شیروان در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آب همیشه به عنوان «بن مایه آفرینش» و بارور کننده و زاینده مورد تقدیس و ستایش بوده است و همیشه اقوام مختلف برای آن سرشتی جادویی قائل بوده اند. آیین باران خواهی (طلب باران) در مواقع کاهش نزولات آسمانی مرسوم بوده و از طرف مردمی انجام می گرفته که شغل بیشتر آنها کشاورزی بوده و مابقی نیز برای قوت بخشیدن به برگزاری و یا همراه شدن با اجتماعات مردمی به این امر مبادرت می ورزیده اند.
با توجه به اهمیت این آیین برای مردم این استان، ایسنا نیز به جزییات این آیین پرداخته و گفت وگویی با علی حسین پناه، کارشناس میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی داشته است که توضیحات وی را در ادامه می خوانید:
آیین چمچه گلین، چمچمه خاتون، باران لی، کوسه کوسه و کوسه گلین همچون آداب و رسوم اقوام خراسان شمالی درباب باران خواهی شمرده می شود و همچون آیین های است که در این منطقه کشاورزان هنگام خشکسالی که برای کشت دیم منتظر بارش بودند و برای مدتی باران نمی بارید، این مراسم شکل می گرفت و بسیار براین باورند که بعد از انجام آن بارش به امر خدا رخ می داد.
این رسم نیک به طور معمول در هنگامی که بارش رحمت الهی کمتر صورت می گیرد و یا زمانی که مزارع، مراتع، باغ ها، کوه ها، دشت ها و چشمه ها که نیاز شدیدی به نزولات آسمانی و باران دارند، با مشارکت زنان و دختران و کودکان کم سن و سال به انجام می رسد و استعانت از ایزد خالق و دعا، بخش در خصوص نزول باران همراه با پخش انواع نذری ها و خورانیدن اهالی و رهگذران اجرا می شود.
بیشتر مراسم مربوط به تمنای باران، رنگ و بوی مذهبی دارد و با راز و نیاز به پیشگاه خداوند انجام می شود. مردم در این آیین ها، واسطه ای بین خود و خدا قرار می دهند تا از این طریق رحمت خداوند شامل حالشان شود. این آیین ها در استان با خواندن اشعار و ترانه هایی به شکل دسته جمعی هم راه است این مراسم را زنان و بچه ها اجرا می کنند و شاید علت آن گرایش بیشتر زنان به برخی از باورها باشد.
مردم خراسان شمالی، پارچه ای آدمک مانند (مترسک) درست می کنند و به چوب بلندی نصب می کنند که آنرا در آبادی های شهرستان شیروان «کوسه گلین» و در آبادی ها شهرستان بجنورد «چوم چومه گلین» (عروس باران) و در بعضی روستاها «کوسه اونیم» یا «قرری ینگی» می نامند.
چوم چمه گلین از آیین های بسیار رایج باران خواهی است که مردان و پسران برای طلب باران، عروسکی را با ظاهری مردانه می سازند عروسک باران است، در فصل بهار موقعی که زراعت دیم نیاز به آب دارد و باران نبارد عده ای از جوانان چوبی را که دو سه متر طول دارد فراهم می کنند و پارچه ای به آن می بندند؛ این چوب و پارچه روی آن نام «چولی قزک» دارد سپس این چولی قزک را در دست گرفته به کوچه ها می روند و شعر را بطور دسته جمعی می خوانند:
کَلمَه کُت دو کُلّه هوای گُرمه گُرمه
گندم به زیر خاکه از تشنگی هلاکه
در این اشعار، روزیِ افراد، وابسته به باران رحمت خداوند است و به این طریق کودکان با خواندن این اشعار به در خانه ها می روند و صاحبان خانه ها به آنها شیرینی و آجیل می دهند در اشعار عامه ابیاتی برای طلب باران وجود دارد، شعر «الله بده تو باران» آنچه در تمامی این مراسم مشابه است کار گروهی و طلب نعمت کردن است، به نشانه برکتی که مقرر است از طبیعت نازل شود؛ و بطور معمول، در همه آنها ترانه ای دسته جمعی برای طلب باران خوانده می شود.
اجرای مراسم «چولی قزک» و خواندن ترانه های باران و در حقیقت خواسته کشاورزان و دامداران برای بارش باران بیان می شود. در این آیین، یک نفر عروسک را به دست می گیرد و اطراف او هم عده ای از مردان سال خورده و جوانان راه می افتند و به در خانه ها می روند و ضمن خواندن اشعار باران خواهی، نیازهایی را از مردم طلب می کنند. اهل هر خانه نیز بعد از پاشیدن آب روی عروسک، خواسته‌ی بچه ها را می دهند.
بچه ها این نیازها را که موادی خوراکی مانند آرد، روغن، گندم و یا برنج است را که برای تشخیص گناهکاری به کار می گیرند و فکر می کنند موجب نباریدن باران شده است، یا با نیت این که باران زودتر بیاید، آنها را میان مستمندان تقسیم می کنند و بدین وسیله برای زراعت دیم، طلب باران می کنند تا زراعت از تشنگی در آید؛ اهالی هر منزل با شنیدن صدای آنان با کاسه های پر آب به استقبال آنان می شتابند و کاسه آب را به روی افراد گروه می پاشند، بطوریکه لباس های بیشتر آنها خیس می شود. در برخی از محل ها خوراکی نیز به افراد گروه می دهند، علاوه بر این عمل، در تکایا و مساجد نیز، آش مخصوصی که به نام آش «ره خدا» مشهور است می پزند و بین مستمندان تقسیم می کنند تا عنایتی بشود و باران ببارد.
در روستاهای ترک نشین این منطقه در اواسط بهار یا پاییز که محصولات دیمی نیاز به آب دارند، دختر دَم بختی سوار الاغ شده، همراه با زنان روستا به درب خانه ها رفته و با خواندن شعر باران و صلوات کشیدن و گرفتن نذورات هر خانه و جمع آوری آن، آش درست کرده و در میان همسایگان پخش می کند. به در هر خانه که می رسند، صاحب خانه مقداری گندم، پول، آرد شیرینی و… به آنها می دهد این دسته جلوی در هر خانه ای توقف می کند یکی از افراد آن خانه ظرفی را پر از آب کرده و می آورد و روی کوسه (چوم چومه) گلین می ریزد و از خداوند بارش باران را طلب می کنند و به زبان ترکی می خوانند:
چمچه خاتون چم اوسته الله دان یاقوش ایستده
الیم قالوب خمیرده بیرچه قاشق
سوایسته
چاخ داشوچاخماخ داشو یاندو ورکلر باشو
الله جان بیر یاقوش گندر ایسلادا داقو وداشو
یکی دیگر از آیین های باران خواهی، پختن آش یا حلیم و تقسیم آن میان اهالی یا مستمندان است که بصورت گروهی و با مقدمات و تشریفات خاصی انجام می گیرد.
در برخی نقاط دیگر خراسان برای انجام مراسم آش باران خواهی مردم هر محل برای پختن آش از تک تک خانه ها اقلام مورد نیاز را جمع می کنند و با آن آشی به نام «یاغیش تورئنی» می پزند. بعد از پخت، برای تک تک خانه های محل کاسه آشی می فرستند.
در این مراسم زنان و کودکان از افرادی که شرکت کرده بودند می خواستند برای پخت آشی بمنظور طلب باران کمک کنند که هر کدام از همسایه ها چیزی کمک می کرد و مقداری آب هم روی عروسک می پاشیدند و دعاها و اشعاری را زیر لب زمزمه می کردند و به طور معمول پس از این مراسم، مردم نماز باران را بصورت جماعت برگزار می کردند.
کارشناس میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در آخر می گوید: آیین های مذهبی و باران خواهی در گذشته بسیار زیادتر بود اما همچنان در بعضی از روستاها این آیین ها اجرا می شود و مردم روستا نیز به اجرای آیین استقبال قابل توجهی دارند که ما نیز در اداره کل میراث فرهنگی استان بدنبال زنده نگه داشتن این آیین ها هستیم.
منبع: ftour.ir
