تور مسافرتی: ایسنا/آذربایجان شرقی دار را با پرچم دولت روس تزیین کرده بودند و ششصد ˮسالداتˮ روس برای به دار آویختن «ثقه الاسلام» و همراهانش در میدان مشق تبریز صف بسته بودند.
روزگار سیاهی بود، مجلس توسط محمد علی میرزا به توپ بسته شده بود و اعتراض برخی از مشروطه خواستار به سرکردگی ثقه الاسلام، شاه را دست به دامان روس ها کرده و اینگونه بود که تبریز در ۲۳ آذر ماه ۱۲۹۰ توسط قوای روس محاصره شد.
روسها از همان بدو ورود، آغاز به بدرفتاری با مردم تبریز کردند و با افزایش فشار قوای روس، ۴۰ تن از مجاهدان به سمت دولت عثمانی رفتند، اما «ثقه الاسلام» با وجود فشارها، قرار را بر فرار ترجیح داد و معتقد بود مجتهد باید سنبل شجاعت باشد، حتی اگر ماندن به قیمت جانش تمام شود، میماند، میرزا تسلیم نشد، او حاضر نبود پای نامهای را که در آن نوشته شده بود «مشروطه چی ها آغازگر جنگ هستند» را امضا کند، مُهرش را هم شکست تا پس از مرگش، کسی نتواند از آن سو استفاده نماید و تا پای دار، پایداری کرد.
دهم دی ماه ۱۲۹۰ هجری شمسی مصادف با ظهر عاشورا ۱۳۳۰ هجری قمری، هشت نفر از عالمان و مبارزان مشروطه که مخالف حضور قوای روس در تبریز بودند، به دار آویخته شدند.
یک پژوهشگر مسائل تاریخی با اشاره به حوادث دی ماه ۱۲۹۰ تبریز و به دار آویخته شدن چند تن از عالمان و بزرگان تبریز به دست قوای اجنبی روس در میدان مشق تبریز (دانشسرای کنونی) به ایسنا می گوید: دولت روس برای ترساندن تبریزی ها و جلوگیری از قیام از هشتم دی ماه آغاز به اعدام بزرگان و مجاهدان تبریز همچون ثقه الاسلام، صادق الملک، پسران علی موسیو، ضیاءالعلما و دایی او کرد. مستندات نشان میدهد که روس ها پس از اعدام های روز عاشورا هم به کارشان ادامه داده و آغاز به شناسایی بزرگان و عوامل موثر در جریان انقلاب مشروطه یا انجمن تبریز کردند.
کریم میمنت نژاد در این خصوص بیان می کند: به اعتقاد من از مدت ها قبل برای شناسایی و بررسی میزان نفوذ این افراد کار کرده بودند و این برنامه برای از کار انداختن موتور محرکه انقلاب تبریز، پس از انتخاب «میلر» بعنوان کنسول روسیه اجرا شد.
وی می گوید: اعدامی های ظهر عاشورای ۱۳۳۰ هجری قمری، یک روز قبل یعنی در روز تاسوعا دستگیر شده و در بازداشت موقت در باغشمال تبریز به سر می بردند، بی نتیجه بودن تلاش قوای روس برای گرفتن تاییدیه از دستگیرشدگان به اعدام ظهر عاشورا انجامید.
این تبریز پژوه بیان می کند: برخلاف برخی نقل ها از این واقعه در خصوص اعدام مجاهدان مشروطه در مقابل چشمان عزاداران، اعدامی ها با حضور ۶۰۰ نفر از نیروهای نظامی روسیه در میدان مشق تبریز که در آن برهه دروازه و دیوار داشت، به دار آویخته شدند و مردم پس از وقوع حادثه در محل تجمع کردند و شاهد خود واقعه اعدام نبودند. تصویر معروف موجود از این واقعه، بعد از وقوع حادثه ثبت شده است.
او می گوید: چند ساعت بعد از اتمام واقعه، درها به روی مردم باز شده و پیکر به دار آویخته شدگان بعد از شکسته شدن مقاومت روس ها پایین کشیده و پیکر تعداد زیادی از آنها در جوار مقبره امام زاده سید حمزه (ع) دفن شد.
او با اشاره به اینکه با عنایت به اهمیت موضوع، قوای روس از انتقام تبریزی ها مطمئن بودند، می افزاید: اعدام مجاهدان و بزرگان پس از ظهر عاشورا هم ادامه پیدا کرد و نزدیک به ۵۳ نفر از بزرگان تبریز در فاصله دو ماه بعد از واقعه عاشورای ۱۳۳۰ به دار آویخته شدند، این ها کسانی بودند که بعد از انتصاب «صمد خان شجاع الدوله» بعنوان حاکم تبریز، برخلاف کسانی که به دولت عثمانی پناهنده شدند، فرار نکردند، معتقد هستم کسانی که غریبانه و بطور فجیعی جانشان را از دست دادند، باید عزیز شمرده شوند و این در حالیست که شاید ما حتی نامشان را هم نمیدانیم.
وی می گوید: ثقه الاسلام گفته بود که «اگر من هم فرار کنم، میر فتاح دوم خواهم بود»، بدین جهت او هم ماندن را ترجیح داد، – «میر فتاح» یک روحانی در زمان عباس میرزا بود که دروازه های تبریز را در جنگ میان ایران و روس به روی نظامیان روس باز کرد – ثقه الاسلام ماند و مردم را با اجانب روس تنها نگذاشت.
بر اساس این گزارش، محل دقیق به دارآویخته شدن میرزا علی تبریزی ملقب به ثقه الاسلام و همراهانش، سربازخانه تبریز (سالن اجتماعات ساختمان دانشسرا) است، بی توجهی به تاریخ در این میدان هم به چشم می خورد؛ چونکه هیچ خبری از نماد این واقعه یا عالمانی که در عاشورای ۱۳۳۰ قمری در نزدیکی میدان دانشسرا به دار آویخته شدند، نیست.
گفته میشود، دانشگاه هنر موظف به ارائه طرحی به این منظور شامل یادمان ها، نقش برجسته ها و تندیس این واقعه شده است و با عنایت به قرار گیری محل دقیق این واقعه در ایستگاه مترو کنونی، ارگان های متولی منتظر اتمام عملیات ایستگاه مترو و نصب یادمان هستند.
جا دارد که ارگانهای متولی، محل شهادت شهدای این واقعه را که طبق مستندات تاریخی، میدان های تبریز بوده است، شناسایی کرده و یاد و نام آنها را با تندیس یا نمادی زنده نگه دارند.
مسجدی تحت عنوان «مسجد ثقه الاسلام» در جوار مسجد صاحب الامر تبریز واقع شده است که این مسجد در جوار مسجد سلطنتی شاه طهماسب صفوی واقع در میدان صاحب الامر تبریز واقع بوده و توسط «میرزا شفیع» پدر بزرگ ثقه الاسلام تاسیس شده است، این مسجد در ابتدا به مسجد «شیخیان» معروف بوده و پدر بزرگ، پدر و خود ثقه الاسلام در آن نماز می خوانده اند.
هر چند نام ثقه الاسلام در سر درب این مسجد به چشم می خورد، اما نام آن در لیست آثار تغییر پیدا کرده است.
مزار این مجاهد هم که از معدود مزارهای باقی مانده از آن دوره است، در وضعیت مناسبی قرار نداشته و با اجرای طرح توسعه مقبره الشعرا حصارکشی شده است، اما هنوز خبری از مرمت آن نبوده و راه برای ثبت تصاویر بسته بود.
خانه این عالم دینی در خیابان چایکنار تبریز، درخلال مقبره الشعرا و میدان صاحب الامر قرار دارد و در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع: تور مسافرتی
