خراسان شمالی از ظرفیت بسیار بالایی در حوزه صنایع دستی برخوردارست اما این پتانسیل حالا مورد بهره برداری قرار نمی گیرد که قسمتی از آن به سبب مشکلات فراوان سر راه این حرفه است.
خبرگزاری مهر – گروه استان ها: با گسترش روزبه روز تحریم ها، اهمیت اتکا به اقتصاد مقاومتی بیشتر مشخص می شود به صورتی که عموم کارشناسان خبره اقتصادی راه برون رفت از مشکلات را افزایش تولید می دانند.
یکی از گرایش هایی که می تواند در افزایش تولید، رشد ارزش افزوده و ارزآوری نقش مهمی را ایفا کند صنایع دستی است. حرفه ای که در جای جای کشور می تواند خودی نشان دهد.
خراسان شمالی نیز باتوجه به شرایط اقلیمی و قومیتی ظرفیت ویژه ای در این عرصه دارد. به عبارتی می توان گفت صنایع دستی خراسان شمالی باتوجه به حضور قومیت های مختلف مانند کرد، ترک، ترکمن، تات و فارس در این استان از تنوع شایان توجهی برخوردارست.
در این استان گونه های مختلفی از صنایع دستی از قبیل گلیم بافی، زیلوبافی، سفره کردی، پلاس، پاپوش های سنتی، چارقددوزی، ساخت وسازهای سنتی، رنگرزی سنتی و دوخت لباس های محلی، نمدمالی، سفالگری و دیگر موارد رواج دارد.
وجود و وفور مواد اولیه مانند ابریشم درجه یک که با قیمت اندکی تهیه می شود، دستبافته های متنوع و چشم نوازی ازنظر طرح و رنگ را در این استان ایجاد کرده است که تعدادی از آنها را مرور می نماییم.
نگاهی به صنایع دستی خراسان شمالی / از «فرش دورو» تا «پلاس»
«گلیم» ازجمله صنایع دستی این استان است که پژوهشگران سابقه ای ۷ هزارساله برای آن قائل اند و طرح های به کاررفته در آن متأثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیای طبیعی بافندگان است. در روستاها بافندگان هنگام بافت از نقشه استفاده نمی کنند و نقشه های ذهنی آنها به صدها نقش دیگر تقسیم شده و هر نوع سلیقه ای را ارضا می کند.
این کالای بسیار زیبا در قالب های خورجین، پادری، پشتی، رخت خواب بند، کوله پشتی، کیف زنانه، جوراب، دستکش و بازوبند به کار می آید.
«سفره کردی» یک هنر خاص از بافته های منحصربه فرد زنان کرد عشایر خراسان شمالی است و بعنوان هنری وصف ناپذیر که نمادهای مذهبی و احساسی عشایر را نسبت به طبیعت در خود جای داده، نقش های آن نشانگر عظمت فرهنگ، اعتقادات و آداب ورسوم قوم کرد است.
«جاجیم» نیز دستبافته ای دیگر از هنرمندان خراسان شمالی است که ضخیم، راه راه و رنگین است که بعنوان زیرانداز، پتو، روتختی، جل اسب و کف پوش منازل به کار می آید. همین طور «پلاس» نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز بعنوان یک زیرانداز مناسب جهت محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار می رود. پلاس در سایر نقاط ایران نیز بافته می شود ولی بافت «پیچ» آن منحصر به خراسان شمالی است.
فرش دورو روستای «دویدوخ» نیز دیگر هنر ویژه اهالی خراسان شمالی است. این فرش تمام ابریشم بوده و زیبایی خاصی دارد. روستای ۶۲۰ خانواری «دویدوخ» ۲ هزار و ۶۰۰ نفر جمعیت دارد که هر خانواده دارای یک دار قالی و بیشتر قالی های بافته شده این روستا به صورت دورو و تمام ابریشمی است که بافت هر قالیچه سه متری حدود ۷ ماه به طول می انجامد.
این صنایع که هرکدام پتانسیل متحول کردن اقتصاد استان را دارند حالا با مشکلات ریزودرشتی دست وپنجه نرم می کنند. از نبود مواد اولیه گرفته تا عدم توانایی در بازاریابی و فروش؛ بطوریکه با شیوع ویروس کرونا این حرفه بیش ازپیش مشکل پیداکرده و سبب شده میزان فروش صنایع دستی از ۱۰ هزار دلار به صفر کم شود.
خبرگزاری مهر قبل از این در گزارشی با تیتر صنایع دستی خراسان شمالی در بحران / علت چیست؛ کرونا یا تنبلی مدیران؟ وضعیت فعلی صنایع دستی در خراسان شمالی را از زبان مسئولان مربوطه مورد بررسی قرار داد که می توانید مشروح آنرا در لینک موجود در تیتر بخوانید.
نبود صنایع تبدیلی؛ مشکلی قدیمی و ریشه دار
یکی از مشکلات اساسی صنایع دستی استان تامین مواد اولیه است. بعنوان نمونه ابریشم راز و جرگلان یکی از باکیفیت ترین ابریشم های کشور بوده اما به سبب نبود صنایع تبدیلی بهره برداری از آن کاهش یافته است.
یکی از نوغانداران جرگلانی در این خصوص می گوید: بااینکه در این منطقه استفاده از ابریشم رونق خاصی دارد، ولی به سبب عدم وجود دستگاه های نخ ریسی و پیله خشک کنی، پیله های ابریشم به صورت تر به دلالان فروخته می شود، ولی باردیگر مجبور هستیم، نخ های ابریشمی را برای تولید فرش های دستباف از استان های هم جوار وارد نماییم.
همچنین دلالان مانند همیشه در این میان قرار دارند. ماجرا از آن مقرر است که دلالان مانع خرید ابریشم توسط فرش بافان می شوند و ابریشم را از نوغانداران خریداری می کنند.
برای حل این مسئله از حدود مهرماه سال جاری عملیات اجرائی ساخت اولین مجتمع تولیدی فرش دوروی ابریشمی روستای «دویدوخ» از توابع شهرستان ترکمن نشین راز و جرگلان که تولیدات آن آوازه جهانی دارد، شروع شد.
پولاد نجاهی، بخشدار جرگلان در این خصوص اظهار داشت: کل اعتبار موردنیاز برای ساخت این مجتمع ۱۲ میلیارد ریال بوده، که مقرر است از محل تسهیلات کمیته ملی دهیاری های کشور تامین شود.
بازاریابی حلقه مفقوده صنعت صنایع دستی
دیگر مشکل این حوزه فروش فرش دورو است. یکی از بافندگان در این خصوص به خبرنگار مهر بیان کرد: طی سالهای اخیر، زمینه فروش محصولات به مشتریان داخلی و خارجی تا حدودی فراهم بود و بعد از اتمام بافت فرش و دیگر محصولات برای فروش اقدام می کردیم اما حالا به سبب کرونا شرایط سابق وجود ندارد و تعداد مشتریانی که می خواهند بطور نقدی خرید کنند، کم است.
وی اضافه کرد: اگر بخواهیم این هنر بی بدیل از بین نرود باید سرمایه گذار جذب نماییم و برای صادر کردن و فروش به خریداران خارجی چاره ای بیندیشیم.
این مسئله را می توان در سخنان مدیرعامل اتحادیه صنایع دستی خراسان شمالی جست. وی با اشاره به وضعیت و شرایط نامطلوب صنایع دستی در استان و رکود صد درصدی در فروش، اظهار داشت: فروش اینترنتی محصولات به شکل محدود انجام می شود و تنها ۱۰ درصد تولیدات صنعت گران به صورت اینترنتی به فروش می رسد.
فرش های نفیس ملی که در شیروان خاک می خورد
تبلیغ و شناساندن این هنرها به مردم استان، کشور و ملل دیگر نیازمند برگزاری انواع نمایشگاه ها، ورود سرمایه گذاران مختلف و حتی ساخت موزه هایی با این هدف است.
نکته قابل توجه آنست که از سال ۱۳۹۰ طبق شیوه نامه ابلاغی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ۲۰ تخته فرش نفیس از موزه ملی فرش ایران برای نمایش دائمی به بجنورد منتقل شد. این فرصت مناسبی بود که علاوه بر جذب گردشگر، کالاها و محصولات استان نیز به معرض دید عموم قرار گیرد.
باوجوداینکه طرح محتوایی، برای جذب اعتبار موردنیاز بمنظور در نظر گرفتن ساختمان نگهداری، تهیه و تأیید شد اما پروژه به سبب نامناسب بودن وضعیت اعتبار تا سال ۹۶ مسکوت ماند. اما سرانجام با سفر رئیس وقت مرکز ملی فرش ایران و انتقاد از خاک خوردن فرش ها در پستوی مجموعه عمارت مفخم، مسئولان وقت به تکاپو افتادند تا این گنجینه باارزش را در معرض دید علاقه مندان قرار دهند.
نبود هماهنگی و همکاری بین سازمان ها و ادارات مربوط سبب شد فضایی مناسب جهت راه اندازی موزه فرش در مرکز استان یافت نشود. سرانجام پس از اماواگرهای بسیار شیروان میزبان نمایش فرش ها شد و الان با گذشت یک سال از انتقال فرش ها، هنوز قفل موزه فرش باز نشده است.
«روئین»؛ ظرفیتی که می تواند استان را متحول کند
ظرفیت های خراسان شمالی به این موارد محدود نمی گردد. روستای روئین اسفراین تنها دهکده نساجی کشور است که باتوجه به ظرفیت و توانمندی هایی این خطه در حوزه صنایع دستی و گردشگری، قابلیت ثبت جهانی دارد.
این موضوع را محمدرضا قهرمانیان، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان تأیید می کند و می گوید: صنایع دستی، بافت باارزش تاریخی ثبت ملی شده و روستای هدف گردشگری بودن روئین باعث شده تا این روستا در کشور از دیگر روستاها متمایز باشد و صنعت نساجی که تقریباً همه اهالی در آن اشتغال دارند یکی از پتانسیل های مهم جذب توریست است.
وی با اشاره به اینکه این دهکده ملی قطب بافندگی خراسان شمالی است اظهار داشت: ۲۰۰ کارگاه بافندگی حوله، چادرشب و دیگر دست بافته ها در این روستا فعال است و به جز آن بافندگان این روستا به صورت خانگی نیز فعالیت می نمایند.
قهرمانیان افزود: تولید انبوه چادرشب در روستای روئین اسفراین سبب شد که اولین خانه نساجی سنتی کشور، سال ۹۵ در حمام خزینه ای این دهکده که یادگاری از دوره قاجار است ایجاد شود.
این مسئول گفت: این روستا بالاترین میزان تولیدات منسوجات سنتی استان را دارد بطوریکه در این روستا سالانه ۱۵۰ هزار مترمربع چادرشب، حوله، دستمال و شال تولید می شود.
وی با اشاره به اینکه الان ۳۵۰ تا ۴۰۰ نفر از افراد ساکن در روستای روئین بطور مستقیم به تهیه نخ، رنگ آمیزی و بافت چادرشب و فروش آن نیز اشتغال دارند اظهار داشت: رشته چادرشب بافی یا نساجی سنتی روئین مهر اصالت سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) نیز دریافت کرده است.
اکنون این ظرفیت اعجاب انگیز روستای روئین که بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارد تقریباً رهاشده و متأسفانه در جذب توریست و فروش محصولات صنایع دستی آن چنان بهره ای نصیب استان نشده است.
مسئولان نمایشگاه ملی و بین المللی برگزار کنند
شیوع کرونا نیز بر درد ۲۱ هزار فعال حوزه صنایع دستی استان افزوده است. مسلم زاهدی، یکی از فعالان این حوزه در گزارش تور مسافرتی به نقل از مهر اظهار نمود: میزان تولیدمان حدوداً نصف شده و فروش محصولات تقریباً به صفر رسیده است.
وی اضافه کرد: برگزاری نمایشگاه های مجازی برای جان گرفتن صنایع دستی امری واجب است و نمایشگاه های مجازی بین المللی می تواند اندکی از مشکلات را رفع کند تا بوسیله فروش مجازی درآمدی کسب نماییم.
یکی دیگر از فعالان صنایع دستی از خوابیدن سرمایه خود بواسطه شرایط موجود سخن می گوید و اضافه می کند: زمستان گذشته را به امید نوروز گذراندیم اما بواسطه شیوع ویروس کرونا فروشی نداشتیم و نمی توانیم مجدداً دست به تولید بزنیم.
بیکاری ۶ هزار صنعتگر / مواد اولیه ۸۰ درصد گران شدند
رئیس اتحادیه صنایع دستی خراسان شمالی درباب مشکلات صنعتگران می گوید: میزان تولیدات به ۶۰ درصد رسیده است و از طرف دیگر شاهد افزایش ۸۰ درصدی قیمت مواد اولیه بواسطه نوسانات نرخ ارز هستیم.
ایزانلو با اشاره به این که میزان فروش تولیدات صنایع با کاهش شایان توجهی روبه رو بوده است، می افزاید: تنها ۲۰ درصد محصولات به فروش می رسد و از طرف دیگر شاهد تعطیلی ۳۰ درصدی کارگاه های صنایع دستی هستیم و باید اظهار داشت که ۶ هزار صنعتگر یعنی حدود ۳۰ درصد فعالان صنایع دستی بیکار شده اند.
ایزانلو برطرف نکردن مشکل بیمه صنعت گران را در این شرایط مزید بر علت می داند و بر این باور است که فروشگاه های اینترنتی نیز تأثیر چندانی بر روند فروش صنایع دستی ندارند و نمی توان بعنوان یک راهکار اساسی به آن نگاه کرد.
درهرصورت باید معترف بود که شرایط فعلی صنایع دستی خراسان شمالی خصوصاً با شیوع ویروس کرونا اصلاً مناسب نمی باشد و ادامه این روند می تواند لطمه های بیشتری به این صنعت پربازده بزند.
