به گزارش تور مسافرتی ساعات پایانی هجدهم اردیبهشت ماه امسال بود که سرای ایکی قاپیلار در بزرگترین بازار سرپوشیده جهان گرفتار حریقی گسترده شد و دست کم به ۱۲۰ مغازه و بافت تاریخی آن خسارت زد اما در مقایسه با حریقی که چند روز پیش از آن در کلیسای نوتردام فرانسه رخ داده بود، مورد توجه جوامع جهانی قرار نگرفت. چند کارشناس به تشریح دلایلی که سبب تفاوت واکنش ها در مواجهه با این دو حادثه شد، پرداخته اند.
به گزارش تور مسافرتی به نقل از ایسنا، سرای ایکی قاپیلار یا همان دو دری در بازار بزرگ تبریز حوالی ساعت ۲۲ و ۳۰ دقیقه ۱۸ اردیبهشت ماه گرفتار حریقی گسترده شد؛ بازاری که در لیست یونسکو هم به ثبت رسیده است. حدود ۱۰ روز پیش از وقوع این حادثه کلیسای نوتردام در پاریس هم گرفتار حریق شد که واکنش های جهانی بسیاری را به دنبال داشت. تفاوت مواجهه با این دو پدیده گرچه در ابعاد جهانی قابل توجیه به نظر می رسید اما در کشور خودمان هم به اندازه ای که فرانسوی ها به نوتردام توجه کردند، ایرانی ها به بازار تبریز توجه نداشتند؛ توجهی که با گذشت یک ماه از وقوع این حادثه کمتر هم شده و تقریباً به فراموشی سپرده شده است.
از هویت ملی غافل نشویم
امیرمحمود حریرچی – جامعه شناس- درباره چرایی تفاوت واکنش مردم دو کشور به حادثه ای که برای آثار تاریخی کشورشان رخ داده است، به ایسنا می گوید: «آثار تاریخی یکی از ارکان هویت ملی مردم هر کشوری است و نباید به آن بی تفاوت بود. این اعتنا کردن صرفاً وظیفه ای نیست که بر دوش مردم و شهروندان باشد بلکه باید تمام افراد جامعه و در رأس آن مسئولان نسبت به آن توجه کافی را داشته باشند که متأسفانه در مورد بازار تبریز شاهد بودیم که مسئولان هم به اندازه ای که مسئولان کشور فرانسه به حریق نوتردام توجه کردند، به حریق در سرای ایکی قاپیلار توجه نکردند و چند روز بعد مسئولان کشوری از این محل بازدید کردند.»
او ادامه می دهد: «وظیفه دیگر مسئولان که به نظرم در کشورمان خوب انجام نشده، معرفی این بازار است. باید از سال های قبل این بازار بعنوان یک جاذبه گردشگری و بنایی پرارزش حداقل به مردم کشور خودمان معرفی می شد اما این اتفاق آن طور که باید رخ نداد و عمده افرادی که در آن بازار حضور داشتند نه به چشم یک بازار تاریخی به جا مانده از دوران جاده ابریشم بلکه به چشم یک گذر و مرکز خرید به آن نگاه می کنند. آیا آماری وجود دارد که سالانه چند توریست برای دیدن بازار تبریز وارد ایران می شوند؟ اما در طرف مقابل مردم فرانسه به خوبی با این کلیسا آشنا بودند و حتی هنگامی که گرفتار حریق شد نگرانش شدند چون که می دانستند به واسطه نوتردام میلیون ها توریست وارد کشورشان می شود و علاوه بر اینکه سبب افزایش در آمد مستقیم خودشان می شود، درآمدهای دولتشان را هم بالا می برد و این مورد خدمات دولتی عرضه شده به آنان را هم بیشتر می کند. بنا بر این پیگیری فرانسوی ها از حریق نوتردام بیشتر و مسئولانه تر از پیگیری ما از حریق در بازار تبریز بود.»
حریرچی با اشاره به اینکه «میراث باستانی و فرهنگی سبب افزایش هویت ملی و اتحاد در جامعه می شود»، می گوید: «امیدوارم مردم در کنار مسئولان از ظرفیت شبکه های اجتماعی و فضای مجازی استفاده کنند تا آثارملی و تاریخی خویش را بیشتر معرفی کنند. بازار تبریز بخشی از هویت ملی همه ایرانی ها است و نباید صرفاً با این نگاه که آنجا محل کسب چند نفر بود با آن مواجه شویم. اگر خودمان در ابتدا بتوانیم قدر آثار تاریخیمان را بدانیم بدون شک گردشگران هم بیشتر وارد کشور خواهند شد. مشابه همین اقدام در پاریس رخ داده که امروز مردمانش با حساسیت بیشتری حریق در نوتردام را پیگیری می کنند و همچنان هم پیگیر آن هستند.»
از برندینگ پاریس تا برندینگ تبریز
گروهی دیگر دلیل واکنش های متفاوت به دو حریق در بازار تبریز و کلیسای نوتردام را میزان اهمیت دو ساختمان می دانند. دکتر الهام سوری – شهرساز و پژوهشگر شهری – در این زمینه به ایسنا می گوید: «در اینکه دو بنا با یکدیگر تفاوت دارند، شکی نیست و اتفاقاً این تفاوت هم مهم می باشد. کلیسای نوتردام در پایتخت فرانسه بود اما بازار تبریز صدها کیلومتر از پایتخت دور بود و متأسفانه تمرکز رسانه ای و تبلیغاتی در پایتخت سبب شده تا حادثه برد خبری و تبلیغی کمتری داشته باشد اما معتقدم که مهم ترین دلیل تفاوت میان دو حادثه و حتی فراموش شدن یکی، مربوط به بحث برندینگ است.»
او ادامه می دهد: «در شهرسازی ما با پدیده ای به نام برندینگ روبه رو هستیم که در آن بعضی از نمادها و نشانه ها در شهر را بعنوان برند آن شهر و حتی کشور در جهان می شناسند. بعنوان مثال شما اگر سایه ای بدون جزئیات از برج آزادی یا برج ایفل را ببیند حتما متوجه می شوید که هریک مربوط به کدام شهر یا حتی کشور است. برندینگ با فیلمسازی، داستان و… هم انجام می شود. به جهت اینکه بهتر بخواهیم این مساله را بررسی نماییم، باید ببینیم که پاریس چقدر در سطح دنیا شناخته شده و آیا میزان شناخت از تبریز هم همانقدر است؟ طبیعی است که پاریس بسیار شناخته شده تر است.»
سوری با اشاره به تفاوت کلیسای نوتردام و بازار تبریز می گوید: «تا اینجا متوجه شدیم که پاریس در سطح جهان شناخته شده تر از تبریز است و همین امر خود به خود اتفاقی که در آن شهر رخ دهد را بیشتر از تبریز در سطح جهان دارای ارزش خبری و بُرد می کند. بعد از آن مقایسه دو بناست. گاهی برندینگ بناها از شهرها بهتر انجام می شود که مثال آن دیوار چین است. همه دیوار چین را می شناسند اما کمتر کسی می داند که این دیوار در کدام شهرها یا ایالت ها قرار گرفته است. مقایسه کلیسای نوتردام و بازار تبریز هم نشان داده است که این کلیسا معروف تر است و میلیون ها گردشگری که سالانه از نوتردام بازدید می کنند هم این را اثبات می کند.»
این شهرساز درباره چگونگی افزایش توجه به فضاها و اماکن تاریخی در کشورمان، می گوید: «اول باید به اینکه نکته توجه کرد که نمی توان توقع داشت که همه شهرها و بناها ارزش و اهمیت یکسانی داشته باشند. کما اینکه در کشور ما هم میان تخت جمشید و بازار تبریز و شهرسوخته و… تفاوت هایی وجود دارد و در فرانسه و دیگر کشورها هم همچنین است. امکان دارد آثار تاریخی در لئون باشد که برای ما ناشناس باشد. اما به جهت اینکه حداقل مردم خودمان از وجود آن آگاه و نسبت به آن حساس باشند، لازم است از طرفیت رسانه ها بیشتر استفاده گردد.»
او می افزاید: «چند فیلم و سریال در بازار تبریز ساخته شده است؟ چقدر رویداد فرهنگی و اجتماعی در این فضا که بسیار هم زیباست برگزار شده و چقدر مسئولان کوشیده اند تا این بازار و زیبایی هایش را به مردم خودمان معرفی کنند؟ این کارها باید در مورد خیلی از آثار فرهنگی و فضاهای شهری صورت گیرد و اگر این کارها انجام شد و بازهم نتیجه ای نگرفتیم آن وقت می توان مردم را به خاطر بی توجهی به یک فضای تاریخی سرزنش کرد.»
نحوه اطفای حریق هم عامل دیگری است که برخی معتقدند سبب توجه بیشتر افکار عمومی به حادثه رخ داده در نوتردام شد؛ مواردی مانند استفاده از ربات آتش نشان و… که برد خبری زیادی هم در جهان پیدا کرد. سید جلال ملکی – سخنگوی آتش نشانی تهران و کارشناس ارشد ایمنی – در این زمینه به ایسنا می گوید: «زمانی که حادثه ای که رخ می دهد اولویت اصلی آتش نشانان کاهش خسارات و پیشگیری از وقوع خسارت است. در بین خسارات هم تمرکز اصلی بر پیش گیری از خسارت جانی است و بعد از آن موارد دیگر در اولویت است پس در این شرایط زمانی برای شوآف و اقدامات تبلیغاتی نیست و آتش نشانان هم چنین اقدامی انجام نمی دهند.»
او درباره اینکه آیا می توان عملیات اطفای حریق را طوری انجام داد که توجه بیشتر رسانه ها و افکار عمومی به آن جلب شود، اظهارمی کند: «عملیات اطفای حریق یک شوی تبلیغاتی نیست و باید بهترین تصمیم در کوتاه ترین زمان اتخاذ شود تا بهترین نتیجه را درپی داشته باشد. در همین راستا هم هیچ آتش نشانی فرصت نمی کند که به اقدامات اینچنینی فکر کند.»
ملکی درباره اینکه آیا دستورالعملی برای اطفای حریق در آثار تاریخی و… وجود دارد، می گوید: «دستورالعمل اصلی اقداماتی است که از وقوع حادثه در اماکن تاریخی جلوگیری کند اما آتش نشانان متوجه این مورد هستند که اگر حریق در آثار تاریخی رخ دهد چگونه با کمترین خسارت ممکن و البته بهترین نتیجه عملیات خویش را انجام دهند. کمااینکه چند سال پیش زمانی که حریق در یکی از بخش های ساختمان هشت گنبد در میدان حسن آباد رخ داد، آتش نشانان بدون آنکه خسارتی به این ساختمان وارد شود، موفق به مهار آتش شدند.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا ربات آتش نشان در آتش نشانی وجود دارد هم اظهارمی کند: «تا جایی که من اطلاع دارم در کشور ما چنین ربات هایی وجود ندارد و اگر هم وجود دارد، حداقل تابحال در آتش نشانی ها به کار گرفته نشده است اما در مجموع استفاده از تجهیزات و امکانات روز در اطفای حریق مهم می باشد و امیدوارم که تمام آتش نشانی ها به چنین امکاناتی مجهز شوند.»
این کارشناس ایمنی و آتش نشانی می افزاید: «در مجموع فکر نمی کنم که نحوه فعالیت آتش نشانان سبب شده باشد که تفاوتی در دو حادثه بازار تبریز و کلیسای نوتردام رخ دهد چون که تا آنجا که من می دانم در مورد هر دو حادثه آتش نشانان با تمام توان خود مبادرت به اطفای حریق کردند.»
با گذشت یک ماه از حریق در بازار تبریز بهتر می توان در مورد اقداماتی که سبب توجه کمتر به این بنای پرارزش ثبت شده در یونسکو شده است، پرداخت؛ توجهی که گرچه انتظار نیست به اندازه حریق کلیسای نوتردام باشد اما بنظر می رسد میزان توجه افکار عمومی به این حادثه در حد و اندازه حریق در بزرگترین بازار سرپوشیده جهان نبود و در این میان فراموشی زودهنگام حادثه هم مورد عجیبی است.
