تور مسافرتی: سوژه تخریب حمام خسرو آقا، بعد از رسانه ای شدن اظهارت رئیس سابق اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان و هم چنین معاون عمرانی اسبق استانداری اصفهان در ایسنا، بار دیگر بر سر زبان ها افتاده تا بلکه از چهره حقیقی عاملان تخریب این اثر معماری دوران صفوی، پرده برداشته شود. در متن پیش رو، روایت حمید عظیمیان و ناصر آرمان پناه را درباره ماجرای حمام خسرو آقا می خوانید.
به گزارش تور مسافرتی به نقل از ایسنا، پس از انتشار گزارش «رازی که بر ملا شد» و هم چنین نشر سخنان «عبدالحسین سیف اللهی» معاون عمرانی سابق استانداری اصفهان در گزارشی با عنوان «حمام خسرو آقا را فرح خراب کرد نه من»، «حمید عظیمیان» شهردار سابق اصفهان و «ناصر آرمان پناه» مشاور سابق استانداری اصفهان و سرپرست اسبق دفتر عمران امام(ره) در گفت و گو با خبرنگار ایسنا به ارائه‌ی مطالبی درباب حمام خسرو آقا و ماجرای تخریب آن پرداختند و به اظهارات انتشار یافته از طرف رئیس سابق اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان و هم چنین معاون عمرانی اسبق استانداری اصفهان واکنش نشان دادند.
اظهارات حمید عظیمیان، شهردار سابق اصفهان درباره تخریب حمام خسرو آقا بدین شرح است:
بدون حضور من، شهردار منطقه سه را صدا زدند
تصمیم گیری های مربوط به حمام خسرو آقا در آن جلسه ای صورت گرفت که در استانداری انجام شد و نشستند و صورت جلسه ای را نوشتند. امضای من هم هیچ جا نیست و درواقع در جریان آن جلسه نبودم اما متأسفانه آقای کریمیان، شهردار منطقه سه در جریان بوده است. اصلاً از من نخواستند که در آن جلسه بروم و بدون حضور من، شهردار منطقه سه را صدا زدند و شهردار منطقه هم نیامد از من اجازه بگیرد که چنین برنامه ای است و چه کار کنم. من در جریان قرار گرفتم که آنها در استانداری جمع شده اند و صورت جلسه ای برای ساماندهی حمام نوشته اند ولی متأسفانه کار از کار گذشته بود.
میراث مقصر بود
در تخریب حمام خسرو آقا شهرداری منطقه سه و اداره میراث فرهنگی شرکت داشته اند و اداره میراث فرهنگی مقصر بود، چون در همان جلسه ای که برای ساماندهی این حمام در استانداری تشکیل شده، شرکت کرده و صورت جلسه را امضا نموده است، درحالی که نباید به این قضیه وارد می شد. اصلاً این حرف آقای مهندس سیف اللهی حقیقت ندارد که گفته است شهردار منطقه سه سوژه تخریب حمام خسرو آقا را با من هماهنگ کرده است، این مسئله درست نیست.
قرار بود حمام را جابه جا کنیم
من آن زمان سفری به رومانی داشتم و آنجا پروفسوری را دیدیم که کارش جابه جایی کلیساها و ساختمان های تاریخی بود و او را به اصفهان دعوت کردم تا درباب جابه جایی حمام خسرو آقا به جایی بین عالی قاپو و چهل ستون تصمیم بگیریم. ایشان آمد و حمام را دید و یک سمینار در شهرداری برگزار کرد و همه مهندسان آمدند و نقطه نظرات و ایده های این پروفسور را شنیدند. بعد مرحوم آقای کازرونی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی کشور اظهار داشت که «لازم نیست این جابه جایی را رومانیایی ها انجام دهند و خودمان انجام می دهیم» و گفت ما در کجا و کجا، قبر و بناهایی را جابه جا کردیم و خودمان بلدیم این جابه جایی را هم انجام دهیم و از سویی رقم پیشنهادی رومانیایی ها هم پول خیلی سنگینی بود و مهندس کازرونی اظهار داشت که ما خودمان دنبال این بودیم که حمام را جابه جا نماییم. ما باید از میراث فرهنگی اجازه می گرفتیم و حمام را جابه جا می کردیم. میراث فرهنگی هم با جابه جایی حمام مخالفتی نداشت و می گفت لازم نیست خارجی ها انجام دهند و خودمان انجام می دهیم.
تمام اسنادش هم موجود است، بعد آقایان رفتند در استانداری نشستند و خودشان یک تصمیماتی گرفتند. من در جریان بودم که رفته اند در استانداری و جلسه داشته اند و صورت جلسه نوشته اند اما اینکه چه تصمیمی گرفته اند را در جریان نبودم چون بین برگزاری این صورت جلسه تا تخریب حمام خیلی زمان کمی بود.
یک دفعه گفتند در استانداری صورت جلسه نوشته اند!
تکنولوژی جابه جایی ساختمان ها دیده بودم که با یک مکانیسم هایی حتی ساختمان های ۱۰ طبقه را هم جابه جا می کنند؛ ما در این حال و هوا بودیم که یک دفعه متوجه شدیم که گفتند در استانداری صورت جلسه ای را درباب حمام خسرو آقا نوشته اند. من اصلاً نه به آن جلسه دعوت شده بودم و نه با من هماهنگ شده بود و زمانی در جریان قرار گرفتم که گفتند آنجا صورت جلسه ای درباره حمام تنظیم شده است ولی اینکه می خواهند زیرگذر بزنند، حمام را تخریب کنند یا پُر کنند را نمی دانم.
البته محل حمام به لحاظ امنیتی برای عابرین به خصوص گردشگر ها مسئله به وجود آورده بود چون به خوبی نگهداری و ایمن سازی نشده بود و شکایت هم درباره اش زیاد بود. سال ۵۸ در حمام به سبب بدنامی اش بمب گذاری شد و بعد، کمی مرمت شده بود اما میراث فرهنگی بودجه نداشت و مرمتش این بود که می آمد یک سیم بوکسل می کشید یا یک سنگ را جابه جا می کرد و می رفت دو سال بعد می آمد.
چهل سال است سقف مسجد امام بازسازی می شود!
چهل سال است که داریم نگاه می نماییم همیشه دارند سقف مسجد امام را بازسازی می کنند! یک آجر می گذارند و سه ماه بعد می آیند! در واقع حمام خسرو آقا بازسازی نشده بود و گاهی یک تعمیر کوچکی می کردند ولی شکایت و پا شکستن و سقوط و حضور معتاد و زباله دانی شدن حمام خیلی وسیع بود چون آنجا هم مسئله شلوغی بود اما اصلاً سوژه تخریب حمام در شهرداری مطرح نبود و کسی به ما چیزی نگفت چون ما اصلاً در فکر جابه جایی حمام بودیم.
در زمان رژیم سابق هم مصوبه ای به تصویب رسیده است از جانب مقامات بالای آن رژیم که این حمام به جایی بین کاخ چهل ستون و عمارت عالی قاپو منتقل شود. حتی هزینه های آن هم پیش بینی شده بود که یک بخشی را استانداری و بخش دیگر را هم قرار بود سازمان برنامه ریزی کل کشور تأمین کنند تا این حمام به آن منطقه منتقل شود. دستور تخریب حمام در رژیم گذشته مطرح نبود بلکه جابه جایی آن بود که توسط فرح پهلوی عنوان شد و مکاتبات و اسناد آن موجود است حتی بودجه‌ی آن هم تعیین شده بود نه دستور تخریب. من خودم اسنادش را دیدم که استاندار اصفهان در این خصوص نامه نوشته بود و نصف بودجه برای جابه جایی را استانداری اصفهان نصف آنرا هم سازمان برنامه ریزی کل کشور تقبل کرده بود.
ناصر آرمان پناه، مشاور سابق استانداری اصفهان و سرپرست اسبق دفتر عمران امام(ره) نیز به خبرنگار ایسنا چنین اظهار داشت:
طاق حمام پس از انقلاب حفظ شده بود
اعتقادات انسان باید بر اساس اطلاعاتش باشد و آدم ها باید اهداف پاکی داشته باشند مخصوصاً خبرنگاران و نویسندگان باید خالصانه بنویسند. آقای مهندس منتظر از نظر من انسان بسیار باسواد، دانا و مطلعی است و من نه تنها ایشان بلکه اغلب معماران و شهر سازان شهر را می شناسم؛ همچون مرحوم مهندس هادی میرمیران که یکی از بهترین معماران خاورمیانه بود. آشنایی من با آقای منتظر مربوط به پیش از مرحوم مهندس میرمیران است که یادم است مهندس منتظر، طرحی برای مسجد عبدالرزاق واقع در خیابان عبدالرزاق طراحی کرد و حتی دستور ساخت موکت آنرا نیز داد.
حمام خسرو آقا وضعیت بدی داشت و مسائلی آنجا صورت گرفت که آنرا ویرانه کرده بود. یادم است که مرحوم آیت الله زاده شیرازی می گفتند آن حمام را ساخته اند تا بازار هجمه پیدا نکند و بافت بازار خراب نشود. سوژه ادامه‌ی خیابان استانداری هم از خیلی قدیم مطرح بود. پس از انقلاب، یعنی زمانی که من مشاور آقای بجنوردی استاندار وقت اصفهان و سرپرست دفتر عمران امام بودم در این حمام بمب گذاری شد که کسی متوجه عاملان آن نشد اما به هر حال با توجه به این اتفاق، طاق حمام حفظ شده بود.
چند سال بعد یعنی همان سالی که حمام کاملاً خراب شد به تاریخ فروردین ۱۳۷۴ و پیش از ماجرای تخریب حمام آقای منتظر به من تلفن کردند و من را برای صرف صبحانه به خانه شان دعوت نمودند، خانه آقای منتظر در نزدیکی دبیرستان شهدای ادب بود. من همراه با آقای مهندس رضا احمدی که آن زمان مدیر سازمان مسکن بود به خانه آقای منتظر رفتیم؛ اما آقای روانفر مدیر میراث فرهنگی استان اصفهان با ما نبود. همان جا چون آقای منتظر صاحب نظر بود به او گفتم حیف است که «حمام خسرو آقا به دخمه تبدیل گشته است و وضعیت بدی دارد و بیایید فکری درباره آن بکنید.» آن روز ابداً درباب اینکه آقای مهندس سیف الهی و یا فرد دیگری می خواهد حمام را خراب کند حرفی زده نشد.
در صورت جلسه نوشته بودیم حمام تعمیر شود
بعد هم دقیقاً نمی دانم چه زمانی بود اما یک روز دیگر یا همان روز همراه با آقای منتظر و آقای احمدی مدیر سازمان مسکن وقت به محل حمام رفتیم. در روز دیگری هم به اتفاق مرحوم آقای مهندس سراج الدین کازرونی و آقای روانفر به محل حمام آمدیم و مرحوم مهندس کازرونی به من اظهار داشت که می خواهیم برای حمام کاری نماییم. وقتی با مرحوم کازرونی در محل حمام بودیم گفتیم «محور کار با کیست؟» مرحوم مهندس کازرونی گفت «محور کار معاونت عمرانی آقای مهندس سیف اللهی است.» و با آقای سیف اللهی صحبت کردیم و روز دوشنبه پیش از ولادت حضرت رضا(ع) در سال ۷۴ در دفتر آقای سیف اللهی جلسه ای با حضور من و آقای روانفر رئیس اداره میراث فرهنگی استان اصفهان، آقای حسن کریمیان شهردار وقت منطقه سه، آقای سیف الهی معاون عمرانی وقت استانداری اصفهان و آقای اُخروی رئیس سازمان تأمین اجتماعی استان اصفهان انجام شد.
مرحوم آقای کازرونی به سبب علاقه ای که به من داشت از من خواست به آن جلسه در دفتر آقای مهندس سیف اللهی بروم. در نهایت صورت جلسه نوشتیم که از خیابان استانداری و محل گنبد گویا که الان دانشگاه هنر اصفهان است با استفاده از TBM یک زیرگذر با شیب زده شود و از زیر حمام عبور کند و بافت بازار به هم نریزد و از آن طرف بازار جلوی مسجد حکیم بیرون بیاید. ضمن اینکه در صورت جلسه نوشته بودیم که حمام استواری ندارد و باید هرچه سریعتر تعمیر شده تا خراب نشود.
و حمام خراب شد…
تا اینکه تخریب حمام اتفاق افتاد! یادم است که خانه‌ی ما در خیابان نظر شرقی بود، روز پس از تنظیم صورت جلسه در دفتر آقای مهندس سیف الهی یعنی روز سه شنبه که برابر با ولادت حضرت رضا(ع) بود آقای مهندس روانفر درِ خانه ام را زد و دیدم رنگش پریده است، حالش به هم خورد و من او را به داخل خانه ام آوردم و وی گفت «اثری از حمام نیست و محل حمام را آسفالت کرده اند!» گفتم «عجب!» گفت «می خواهم بروم استعفا بدهم»، من گفتم «ابداً چون آدم باید مبازره کند و بجنگد!» به آقای جهانگیری استاندار وقت اصفهان تلفن کردم و ایشان هم اظهار داشت که نباید آقای روانفر استعفا دهد. اما وقتی آقای روانفر حالش بهتر شد، رفت و استعفا داد. به هر حال کسی نفهمید چه کسی حمام را خراب کرد.
موضوع تخریب حمام بوسیله آقای مهندس کوپایی رئیس وقت سازمان نظام مهندسی استان اصفهان مورد پیگیری قرار|گرفت و شکایت کردند و سوژه به آقای رفسنجانی رئیس جمهور وقت کشیده شد. من و آقای مهندس کوپایی پیش از انقلاب جامعه مهندسان را ایجاد کردیم و ما همه با یکدیگر در راه انقلاب و نظام جمهوری اسلامی و حفظ نظام و ارزش های آن در همه جا همراه بوده ایم و من خواهش می کنم چون آقای مهندس سیف اللهی معاونت عمرانی بود نباید به او بهتان زده شود.
مسئولیت حرف آقای منتظر با خودش است
اینکه آقای مهندس منتظر گفته است که من و آقای روانفر و آقای احمدی به او گفتیم سیف اللهی می خواهد حمام را خراب کند مسئولیت این حرفش با خودش است اما من چنین حرفی به ایشان نزدم. ماجرای ناراحتی بین آقای منتظر و آقای سیف الهی به ماجرای مترو برمی گردد که یک دفعه متروی اصفهان از جلوی بیمارستان شریعتی به چیزی برخورد کرده بود که آقای منتظر گفتند آثار باستانی است و کار مترو را متوقف کرده بود، آن زمان آقای سیف اللهی رئیس مترو بود و مترو از آقای منتظر شکایت نمود.
میدان سوم اصفهان
اصفهان در قدیم شامل دو محله یهودیه و جی می شد و من فرزند محله جویباره یا جهانباره هستم که از قدیم محله یهودیه نامیده شده است. در مدرسه فردوسی که در شمال مرقد مرحوم علامه مجلسی قرار دارد تحصیل کرده ام و همیشه به آثار تاریخی و اصالت ها علاقه و توجه خاصی داشتم و آمدوشدم به مسجد جامع و مرقد آیت الله مجلسی زیاد بود. درواقع با میراث فرهنگی مأنوس بودم. وقتی هم که مرحوم آقای مهندس کازرونی وزیر مسکن و شهرسازی و من مشاور وزارتخانه اش بودم همراه با او کارهای زیادی انجام دادیم اما یکی از مهم ترین کارهای ما این بود که در سال ۱۳۶۵ با همکاری مرحوم مهندس هادی میرمیران، میدان سومی را برای اصفهان طراحی کردیم.
سلسله سلجوقی، میدان عتیق و صفویان میدان نقش جهان را برای اصفهان به وجود آورده بودند و من هم در آن سال وقتی در جلسه ای در وزارت مسکن و شهرسازی آن زمان مقامات شهرداری اصفهان حضور داشتند و سوژه اصفهان در میان بود دستم را روی جنوب سی وسه پل و محدوده‌ی کارخانه های قدیمی اصفهان گذاشتم و گفتم اینجا را به میدان سوم اصفهان به نام میدان نظام اسلامی تبدیل نماییم. همان جا مرحوم هادی میرمیران سوژه را گرفت و طراحی آنرا انجام و در شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به تصویب رسید اما متأسفانه اجرای طرح را متوقف کردند و این نشان داده است که تنگ نظری در ما مردم خیلی زیاد است.
حفظ آثار اسلامی واجب است
اصفهان جایی است که به سبب آثار آن که حداقل هزارساله است دنیا به زیارتش می آید و حیف است به این آثار بی توجهی شود و باید در حفظ آنها کوشش کرد تا آیندگان به آن افتخار کنند. اغلب این ساختمان ها و مکان ها و آثار مورد عنایات مسلمانان بوده و عمدتاً آثار اسلامی و مقبره های ارزشمندِ عبادی و زیارتی و مساجد و تکایا هستند که حفظ این آثار واجب است.
به گزارش تور مسافرتی به نقل از ایسنا، مدیر منطقه سه شهرداری اصفهان روز گذشته -یکشنبه ۲۴ شهریور ماه- اعلام نموده که بازسازی فاز نخست حمام خسرو آقا در حال تکمیل است. مراحل این بازسازی با ساخت چهار حوض و قسمتی از گرمخانه و خزینه انجام شده و بازسازی دیگر بخش های حمام نیز منوط به آزاد سازی قسمتی از خیابان حکیم است.
گزارش: شیرین مستغاثی، خبرنگار ایسنا(منطقه اصفهان)
منبع: تور مسافرتی
