تور مسافرتی: توسعه شهری لجام گسیخته در چند دهه اخیر نیمی از باغستان قزوین را ناپدید کرده است و تغییر کاربری و تجاوز به آن روزبه روز این میراث ملی را به سمت نابودی می برد.
خبرگزاری مهر؛ گروه استان ها- آرش صالحی: باغستان سنتی قزوین پدیده ای طبیعی، فرهنگی، تاریخی و زیستی است که بیش از ۱۲۰۰ سال قدمت دارد و قزوین را به شاخص ترین باغ شهر ایران در طول تاریخ تبدیل نموده است.
این باغستان سنتی و کهن تا چند دهه قبل بیش از ۵ هزار هکتار وسعت داشت و مانند حلقه ای قزوین را دربرگرفته بود؛ اما به خاطر مشکلاتی مانند تجاوز به حریم باغستان، تغییر کاربری زمین های باغستان و مشکل تامین آب، مساحت باغستان قزوین به کمتر از ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار کاهش پیدا کرده است.
البته در سال های اخیر مسئولان ارشد استان و مدیران شهری قزوین همیشه از لزوم حفظ این میراث ملی گفته اند؛ اما برای التیام زخم های بزرگ ترین میراث کهن قزوینی ها، اقدامات عملی کمی انجام شده و در راه حفظ باغستان حرف، جایگزین عمل شده است.
بااین حال در سال های اخیر سازمان های مردم نهادی در پشتیبانی از باغستان سنتی شکل گرفته اند که در کنار سازمان باغستان که توسط شهرداری تشکیل شده نقش بسزایی در حفظ این حلقه سبز پیرامون مینو شهر داشته اند.
باغستان ریه تنفسی قزوین
مدیرعامل شرکت تعاونی باغستان سنتی قزوین در گفتگو با خبرنگار مهر با اعلان اینکه باغستان مانند ریه شهر قزوین است که تصور قزوین بدون باغستان ممکن نیست، اظهار داشت: وجود باغستان سنتی در پیرامون شهر قزوین علاوه بر اینکه جلوی عبور ریزگردها و نفوذ گردوغبار به شهر را می گیرد، امواج مضر را به خود جذب می کند و سبب تلطیف هوا و آرامش ذهنی شهروندان مینودری هم می شود.
مرتضی تدین اضافه کرد: همین طور وجود باغستان سبب حفاظت شهر و روستاهای پایین دست قزوین از خطر سیلاب و خسارات ناشی از آن می شود که این نقش مفید را در جریان بارندگی های شدید ۲ سال اخیر هم مشاهده کردیم.
وی با اشاره به تأثیر مهم باغستان در حفظ و تقویت سفره های آب زیرزمینی و قنات های استان قزوین افزود: باغستان با جذب آب رودخانه های فصلی و سیلاب آنها و نگه داشتن این آب ها در خود، به مانند آبخوانی عمل می کند که نیاز سفره های آب زیرزمینی را تامین کرده و سبب تقویت آنها می شود.
الگوی پایدار کشاورزی طبیعی و فرهنگ باغداری
این فعال زیست محیطی، باغستان قزوین را الگوی پایداری از کشاورزی طبیعی و فرهنگ باغداری توصیف کرد و اظهار داشت: در زمانی که قزوین هنوز صنعتی نشده بود، باغستان یک کارخانه بزرگ تولید و مهم ترین واحد اقتصادی این کهن دیار به شمار می رفت که اگر امروز هم برای حفظ و توسعه آن به طورجدی اقدام گردد، بازهم می تواند به یکی از استوانه های مهم اشتغال و اقتصاد استان تبدیل گردد.
تدین با تاکید بر نقش بارز باغستان در توسعه گردشگری باغ شهر قزوین افزود: باغستان همیشه بهترین محیط طبیعی برای گذران اوقات فراغت در نزدیک ترین فاصله به شهر قزوین بوده و فرهنگ امروز کهن این شهر، متأثر از همین باغستان است، به همین خاطر باید باغستان را حفظ نماییم تا هویت و فرهنگ قزوین مانا و ماندگار شود.
آب؛ مشکل همیشگی باغستان
بااین همه در سال های اخیر تهدیدهای زیادی به بهانه توسعه شهری متوجه باغستان و باغ شهر قزوین بوده که حیات آینده این میراث گران بها را در معرض خطر جدی قرار داده است.
یک باغدار قزوینی با اعلان اینکه کمبود شدید آب مشکل اصلی و همیشگی باغستان سنتی قزوین است، به خبرنگار مهر اظهار داشت: در سال آبی اخیر و از بهمن ماه سال قبل که آب در باغستان جریان پیدا کرد و هر یک از باغ ها به ترتیب از سهمیه آب خود بهره مند شدند، امکان بهره گیری از آب کافی برای هیچ کدام از بخش های باغستان وجود نداشت.
ولی الله رحیمی برداشت بی رویه از بستر رودخانه های تامین کننده آب باغستان را زمینه ساز مشکلات عدیده ای برای این میراث کشاورزی و فرهنگی استان دانست و عنوان کرد: به خاطر برداشت بی رویه از بستر رودخانه «زویار» در بعضی مناطق، عرض آن به ۵۰ متر هم افزایش یافته و پیش از اینکه آب به باغ ها برسد، در راه رودخانه گم شده و هدر می رود.
این باغدار باسابقه اضافه کرد: از پنج رودخانه قدیمی مسیر باغستان فقط یکی دو رودخانه هنوز زایش آبی دارند؛ اما متأسفانه برخی کشاورزان روستاهای بالادست آب را می گیرند و گاه تا ۵۰ روز به کسی اجازه برداشت نمی دهند و نمی گذارند که آب این رودخانه ها به پایین دست و باغ های سنتی برسد.
رحیمی افزود: این مشکل سبب شده که چندین بار، کار متخلفان به مراجع قضائی کشیده شود. به هر حال کسانی که در پایین دست باغداری می کنند حق آبه دارند و باید از این آب استفاده کنند تا باغستان های ما از خطر نابودی نجات پیدا کنند.
مشکل مالکیت باغ ها
از سوی دیگر، معاون عمرانی استاندار قزوین هم در گفتگو با خبرنگار مهر، موضوع مالکیت باغ ها را از مشکلات جدی حفظ باغ شهر قزوین می داند و می گوید: هم اکنون مالکیت برخی از باغ ها دست ورثه افتاده و هر باغ چندین مالک تازه پیداکرده که برخی این باغ ها را رها کرده اند و حتی بعضی از این افراد نمی دانند که باغ هایشان کجاست که این وضعیت سبب می شود باغ خودرا نگهداری نکنند و اگر آفتی به باغ بزند، دیگر کسی آنرا حتی سم پاشی هم نکند.
علی فرخزاد افزود: شکی نیست که هر اتفاق مثبتی در باغستان قزوین بخواهد رخ دهد، باید توسط صاحبان باغ انجام شود؛ چونکه امور نگهداری باغات مانند سم پاشی کردن، بیل زدن و هرس کردن توسط دولت، شدنی نیست و اصلاً بخش دولتی نمی تواند در این عرصه ها ورود کند.
تغییر کاربری باغات با انگیزه کسب سود
بااین حال خیلی از فعالان زیست محیطی و سازمان های مردم نهاد حامی باغستان تغییر کاربری باغات و تجاوز به حریم باغستان را مهم ترین مشکل و چالش امروز این میراث ملی می دانند.
یکی از فعالان زیست محیطی استان قزوین معتقد می باشد که امروز خیلی از مالکان باغ ها با انگیزه کسب سود و سرمایه زیاد به خشکاندن باغ ها برای تغییر کاربری دست می زنند تا به تدریج بتوانند با تغییر ماهیت باغ به زمین، آنرا به یک فضای مسکونی یا تجاری تبدیل کنند.
سیده فاطمه موسوی در گفتگو با خبرنگار مهر، با ذکر اینکه توسعه و عمران شهری دستاویزی برای تجاوز به باغستان در سال های اخیر بوده است، اشاره کرد: خیلی از مسئولان بااینکه در ظاهر شعار پشتیبانی از باغستان می دهند، اما در عمل با موجودیت آن مشکل دارند و تلاشی برای حفظ باغستان انجام نمی دهند تا این مجموعه مانعی در توسعه شهری نباشد.
وی با انتقاد از تخریب بخش های مهمی از باغستان توسط شهرداری قزوین در دوره های گذشته، اضافه کرد: متأسفانه شهرداری قزوین در یک دهه اخیر با اجرای طرح های بی فایده ای مانند ساخت پل امام رضا (ع) بخش زیادی از باغستان را تخریب کرده و مدیران شهری ما باوجود سردادن شعار حفظ باغستان به ادامه اجرای طرح های ویران کننده باغستان رأی می دهند.
باغستان با مدیریت سنتی حفظ نمی شود
سخنگوی فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی با اعلان اینکه باغستان سنتی قزوین با مدیریت سنتی حفظ نخواهد شد، اظهار داشت: برای حفظ باغستان سنتی قزوین باید به صاحبان باغ ها اجازه داده شود که بنایی در این باغ ها بسازند تا بتوانند از آنها مراقبت کرده و این باغات را آبادتر از قبل کنند.
فاطمه محمد بیگی اضافه کرد: برای حفظ باغستان سنتی باید آنرا برای مالکان امن و سودآور نماییم و در این خصوص لازم است تمهیداتی بیندیشیم که حفظ باغستان برای باغدار سودآورتر از خشک کردن درختان و تغییر کاربری زمین باغ باشد.
وی افزود: در این عرصه شهرداری پیشنهاد داده که به مالکان بنا به ازای هر ۵ هزار متر باغ ۱۰۰ متر زمین مسکونی داده شود و باغ آنها به تملک شهرداری درآید که پیشنهاد خوبی است و می تواند مدیریت باغستان سنتی را متحول کند، البته به شرطی که این تسهیلات به صورت یکسان به همه باغداران اختصاص یابد.
حفظ باغستان سنتی قزوین رسالتی همگانی است
در این میان با تشکیل سازمان باغستان توسط شهرداری قزوین باید اذعان کرد در یکی دو سال قبل با اختصاص چند میلیارد تومان برای ساماندهی، آب رسانی، کمک به امنیت باغستان اگر حمایت های شهرداری در رسیدگی به باغستان و تامین آب موردنیاز آن نبود شاید محدوده فعلی باغستان امروز نیز گرفتار تخریب بیشتری می شد اما به هر حال بنظر می رسد زمانی می توان به حفظ «باغ شهر» قزوین امیدوار بود که از تجاوز به باغستان سنتی و تغییر کاربری تدریجی این میراث ملی جلوگیری شود.
البته این کار با سپردن مدیریت باغستان به خود باغداران میسر می شود؛ اما متأسفانه خیلی از مسئولان استان با نگاه سلبی به مدیریت باغستان و ایجاد محدودیت هایی مانند ممنوعیت ساخت اتاقک نگهداری ابزارآلات کشاورزی و یا محل استراحت در بین باغات مانع حفظ و مدیریت آنها توسط مالکان می شوند که باید دراین زمینه با تابوشکنی و رفع این محدودیت، اجازه ساخت بناهای کوچک مسکونی در باغستان سنتی داده شود، تا مالکان انگیزه زندگی در باغات و نگهداری از آنها را پیدا کنند.
باغستان سنتی قزوین علاوه بر تأثیر بسیار مهمی که بر شاخصه های محیط زیست داشته و دارد، در طول تاریخ تا به امروز در کیفیت زندگی اجتماعی شهر قزوین هم تأثیر بی بدیلی داشته است.
هوشمندی گذشتگان ما در مدیریت امکانات محیطی خود به شکلی پایداری را لحاظ کرده بود که سیستم مدیریت آن شامل مدیریت آب، مدیریت نیروی انسانی و مدیریت شهر تا به امروز زنده و جاری حفظ شده و از این رهگذر، هویت ویژه فرهنگی را نه فقط در محیط باغستان بلکه در شهر شکل داده است.
باید اذعان کرد روابط انسانی و رفتارهای اجتماعی در قزوین کاملاً متأثر از باغستان بوده که یکی از نمونه های زیبای رفتار اجتماعی در باغستان، نوبت دهی آبیاری برمبنای طومار آب است که قرن ها رعایت شده و هنوز هم برخی باغداران، آبیاری باغات را بر اساس طوماری که ممهور به مهر حمدالله مستوفی است انجام می دهند.
بی توجهی به از دست رفتن باغستان موجب می شود این نوع منحصربه فرد از زیستن اجتماعی در تاریخ گم شود و قزوین مزیت خاص خودرا که آنرا از شهرهای دیگر متمایز می کند یعنی هویت منحصربه فرد خود را از دست بدهد.
باغستان سنتی قزوین که بعنوان میراث ملی به ثبت رسیده امروز نامزد قرار گرفتن در لیست ثبت جهانی است و این افتخار ماندگار زمانی حاصل خواهد شد که مدیران استانی و شهری، مردم و نیز تشکل های مردم نهاد در صیانت از این میراث گذشتگان که تکرار نخواهد شد بیش از گذشته کوشا بوده و این باغستان زیبا را برای آیندگان نیز حفظ کنند.
منبع: تور مسافرتی
