همیشه گفته شده توریستهای خارجی مشتاق دیدن ایران فرهنگی هستند اما آنچه که تورهای گردشگری به گردشگران نشان می دهند؛ هنر ایرانی است نه فرهنگ آن.
خبرگزاری مهر گروه فرهنگ؛ تورهای گردشگری در ایران از دیرباز تنها یک مسیر را طی می کرده اند. معمولاً توریستهای خارجی به تهران می آمده و از آنجا به دیدن سه شهر یزد و اصفهان و شیراز می رفتند. هیچ گاه این مسیر تغییر محسوسی نکرد بلکه امکانات بیشتری در جاده های این شهرها به وجود آمد تا گردشگران مشکلات کمتری برای طی این مسیر داشته باشند.
شاید در این بین بعضی از تورهای گردشگری به سمت شهرهای دیگر هدایت می شد اما عمده تورها در همین مسیر و دیدن جاذبه های تاریخی ایران بوده است بدین سبب معرفی هنر و تاریخ ایران بیشترین فعالیت تورهای گردشگریست. در بین توریستهای خارجی همیشه افرادی بوده اند که تنها دیدن موزه و آثار باستانی برایشان جذاب نبوده بلکه مسیرهایی غیر از مسیرهای شناخته شده و دیدن جاذبه های بکر را می پسندیده اند این افراد یا خودشان به صورت مستقل به ایران سفر داشتند یا تورهای گردشگری خاص را انتخاب می کردند و به شهرهایی می رفتند که خارج از مسیر کلاسیک تورها بود.
اما برنامه تورهای گردشگری برای توریستهای خارجی بیشتر، دیدن مساجد، میادین، موزه ها، بناهای تاریخی و سایت های باستانی، ارائه غذای محلی در رستوران های سنتی، بازدید از بازارچه های صنایع دستی و کارگاه های فرش بافی بود. گاهی نیز گردشگران آزاد بودند تا خودشان به خیابان ها و کوچه ها بروند شاید بخواهند با فرهنگ ایرانی بیشتر آشنا گردند.
اگرچه تورهای گردشگری نام فرهنگی را بر خود داشتند اما تا پیش از شیوع ویروس کرونا و لغو همه سفرهای ورودی چه چیزی را از فرهنگ ایران نمایش می دادند؟
در واقع فرهنگ مفهوم گسترده ای شامل رفتارهای اجتماعی و هنجارهای موجود در جوامع بشری، دانش، اعتقادات، هنرها، قوانین، آداب و رسوم، قابلیت ها و عادات افراد در این گروه هاست هر منطقه از کشور فرهنگ متفاوتی با مناطق دیگر دارد همین طور از آنجائیکه ایران مملو از اقوام و فرهنگ های مختلفی از شمال تا جنوب، شرق تا غرب است این تفاوت برای خیلی از افراد به خصوص توریستهایی که اطلاعات کمتری از ایران دارند، جذاب است.
تفاوت فرهنگی جاذبه قوی برای گردشگران خارجی
در این باره، قاسم الله یاری از کارشناسان گردشگری به خبرنگار مهر می گوید: تفاوت فرهنگی مردم ایران را گردشگران مسیرهای کلاسیک در تهران اصفهان و یزد و شیراز کمتر می بینند آنها به جنوب ایران سفر نمی کنند که بدانند تفاوت لباس، گویش و غذای مردم جنوب چه تفاوتی با مردمی دارد که در کنار دریای خزر و جنگل های هیرکانی زندگی می کنند و یا به کویر نمی روند تا بدانند مردم ایران چگونه در بیابان برهوت باغ به وجود آورده اند. ما فقط گردشگران را با موزه و مسجد و بناهای تاریخی مان آشنا می نماییم و فکر می نماییم چون این بناها نشان دهند قسمتی از فرهنگ ما هستند کافی است درصورتی که ما از فرهنگ تنها هنر معماری را معرفی کرده ایم.
الله یاری ادامه می دهد: موسیقی، پوشش لباس، زبان، دین و زندگی معمولی افراد غیر از آنچه که در هتل ها و بوم گردی ها مشاهده می شود نیز قسمتی از همین فرهنگ هست. منتها از آنجائیکه دیدن زندگی عادی مردم برای ما معمولی شده تصور می نماییم جذابیتی برای مردم کشورهای دیگر نخواهد داشت با این وجود اخیرا تورهای گردشگری غذا راه افتاده که توانسته توریستهای خارجی را تنها به بهانه پخت غذا و تست طعم ها و آشپزی در آشپزخانه های ایرانی، به ایران بیاورد. این موضوعی است که نشان میدهد ایران کم کم از مرحله برگزاری تورهای کلاسیک پا را فراتر می گذارد و به سمت بخش های دیگر گردشگری نیز می رود. منکر این نمی شوم که تورهای کلاسیک هم طرفداران زیادی دارد. اما این تورها تنها بیان کننده هنر ایرانی است. هر چند که در سال های اخیر شاهد تغییراتی در سلیقه توریستهای خارجی شده ایم و می بینیم که تعداد افراد کوهنورد و ادونچر بیشتر شده و افراد می خواهند که به جاذبه های دیگر ایران نیز سری بزنند.
تمایل برای خروج از مثلث طلایی ایران
در تعاریف مختلف؛ عناصر فرهنگ ایرانی که فراتر از مرزهای سیاسی ایران است، زبان پارسی و گویش ها و لهجه های پارسی، جشن های ملی همچون نوروز و شب یلدا، ادیان، هنر ایرانی (ادبیات و شعر پارسی، معماری ایرانی و خوراک ایرانی)، فرهنگ های محلی اقوام ایرانی و موسیقی سنتی است.
در سالهای اخیر توریستهای خارجی مثلث طلایی ایران تمایل دارند در مراسم عزاداری دهه اول محرم شرکت نمایند. ولی ایران هنوز برای حضور این افراد در عید نوروز برنامه ای ندارد. با وجود اینکه ایران پرونده چند ملیتی ثبت جهانی را تدوین کرده و کشورهای دیگر زیر نظر آن به این پرونده پیوسته اند. خیلی از جشنواره های موسیقی و فیلم حتی نمایشگاه های گردشگری نیز در ایران قابلیت جذب توریست را دارند اما اگر این برنامه ها با سفر توریستهای خارجی همزمان هم باشد باز هم دفاتر مسافرتی تصور می کنند که نباید گردشگران را به این جاذبه ها برد.
اشکان سالاری از راهنمایان گردشگری به خبرنگار مهر می گوید: بسیاری از گردشگران می خواهند که بجای رفتن به موزه، کنار جوانان بنشینند و هم صحبت شوند حتی به خانه ای معمولی بروند و یا فقط به زندگی خیلی عادی مردم ایران نگاه کنند. می توان برای آنها برنامه بازدید از یک مراسم عروسی سنتی و یا یکی از آئین های مناسبی را اجرا کرد و به آنها روش تهیه غذای ایرانی را آموخت و یا به تئاتر و کنسرت موسیقی برد. این روزها دیگر آژانس های مسافرتی سلیقه مسافران را تعیین نمی کنند بلکه طبق سلیقه آنها تور می بندند.
با شیوع ویروس کرونا حالا توریستهای خارجی به ایران ورود نمی کنند و سفرها به شدت کاهش یافته است به نحوی که وزارت میراث فرهنگی اعلام نموده بود که ایران از اول سال تا مرداد ماه تنها ۷۴ توریست خارجی داشته است که البته همین افراد نیز توریست تجاری بوده اند. بنظر می رسد نبود توریست و تورهای ورودی خارجی فرصت مناسبی برای آژانس داران باشد تا بتوانند در زمینه جذب گردشگران مشتاق شاخه های دیگر فرهنگ ایرانیان، بعد از بازگشایی مرزها فعالیت کنند.
