تور مسافرتی: اصفهان «محمود منشئی» بااینکه در مرمت و استواری بخشی بناهای تاریخیِ بسیاری همچون خانه حقیقی، سوکیاس و خانه‌ی داوید، کلیسای بیدخم و وانک، پل مارنان، شهرستان، خواجو و سی وسه پل نقش مهمی داشته اما نام وی با عالی قاپو گره خورده و استواری این دروازه‌ی بلند وامدار اوست.
نشسته ایم و میان زمین و آسمانِ نقاشی شده‌ی نقش جهانی سخن می گوییم که عاشقانه دوستش داریم؛ یک سو مسجد عباسی و سویی سردر بازار قیصریه؛ یک سو مسجد شیخ و سویی عمارت عالی قاپو و دورتادور، حجره هایی که انتظار داشتیم موزه ای برای جهان اسلام می بود، اما نشد آنچه آیت الله زاده‌ی شیرازی آرزو داشت… در بین این نقاشی شگرف و میان خاطره های محمود منشئی، همه‌ی حرف ها به استاد شیرازی ختم می شود؛ مردی چونان کوه برای میراث که اگر بود وضع میراثمان چنین نبود.
آنچه می خوانید بخش دوم و پایانی گفت وگوی ایسنا با محمود منشئی است:
فعالیت سازمان نوسازی بهسازی شهرداری اصفهان را چطور می بینید؟
شهرداری در کنار وجود سازمان میراث فرهنگی جایی را به نام سازمان نوسازی بهسازی افتتاح نمود که البته فعالیت مرمتی نداشت و در ابتدا در چارچوب بهسازی و نوسازی خوب فعالیت می کرد اما بعد کم کم خط خودش را عوض کرد.
آن زمان که مهندس روانفر رئیس سازمان نوسازی بهسازی شهرداری اصفهان بود بسیاری از استادکارهای قدیمی را دعوت و اهتمام می کرد با آنها آغاز به کار کند و تعدادی مهندس جدید هم گرفته بود که زیردست استادکارها کار کنند؛ ازجمله من را دعوت کرد که رفتم و زورخانه علی قلی آقا و دیوار کلیسای وانک را درست کردم.
یک روز آقای روانفر آمد و با هم رفتیم دو بنا را ببینیم؛ یکی زورخانه علی قلی آقا بود که من به او پیشنهاد دادم که گنبدش را کوچک تر نماییم و گفت «وایسا خودت بساز» و ساختم؛ بعد رفتیم کلیسای وانک و اظهار داشت: دیوارش برگشته و ما مدت زیادی است که پیمانکاری که هم ما و دانشگاه هنر و هم کلیسا و هم میراث قبول داشته باشیم پیدا نکرده ایم و بیا برویم پیش خلیفه گری ببینیم تو را قبول می کنند؟
رفتیم و خلیفه شان آمد و نگاهی کرد و روانفر من را معرفی نمود و گفت آمدیم ببینیم شما قبول دارید که ایشان دیوار را درست کند؟ خلیفه نگاهی به من کرد. من او را نمی شناختم اما او حضور ذهن بسیار خوبی داشت و اظهار داشت: «تو همانی که کلیسای بیدخم را کار کردی؟» گفتم: «بله» اظهار داشت: «ما ایشان را قبول داریم و بایستد و هر کاری می خواهد انجام دهد چون ما کار کردن او را دیده ایم و قبولش داریم». من استواری بخشی کلیسای بیدخم را پیش از انقلاب یعنی سال ۱۳۴۹ و ۵۰ انجام دادم و موضوع کلیسای وانک مربوط به سال ۱۳۸۱ و ۸۲ بود!
اما بعدها سازمان نوسازی بهسازی مسیرش را برحسب خواسته هایش از حالتِ در کنار میراث بودن جدا کرد. ای کاش آنها پول می دادند و کار می کردند اما نظارت عالیه را به عهده‌ی میراث می گذاشتند. نظارت عالیه سنگفرش میدان نقش جهان (همان جا که درشکه ها می روند) نیز با میراث فرهنگی و پول و کارکردن با شهرداری بود. این سنگفرش را در سال ۱۳۶۶ و ۶۷ با بهره گیری از سنگ های هتن آباد و توسط استاد معمارزاده کار کردند که بسیار معمار خوبی بود اما سنگفرش های بالاتر مربوط به زمان اشراقی و شیرازی است.
چرا این طور بنظر می رسد که مسئولان دغدغه‌ی میراث فرهنگی را ندارند؟
تصور من این است که پس از انقلاب، میراث فرهنگی در اولویت نیست. شاید سیاست مملکت طوری است که خیلی روی گردشگر حساب نکرده چونکه گردشگر که بیاید فرهنگی را هم با خودش می آورد؛ طرز لباس پوشیدن، طرز برخورد، خندیدن ها، رفت وآمدها… و این است که میراث خیلی مورد نظر قرار نگرفته است.
ما در دنیا سهم خیلی کمی از توریسم و درآمد آن داریم. در این خصوص باید تصمیم کلان در سطح بالاگرفته شود. اخیراً هم بودجه می آید ولی درحدی نیست که غنی باشد و بتوانند به مرمت ها برسند؛ مثلاً مسجد شیخ لطف الله از نظر استواری بخشی خیلی وضع خطرناکی دارد ولی دیده نمی گردد، مسجد جامع عباسی استواری بخشی بسیار زیادی احتیاج دارد و این فقط نظر من نیست نظر دکتر حجازی، دکتر حلبیان و دکتر جبل عاملی هم بوده و خیلی جاها کاشی های آن در حال ریزش است و حرکت می کند اما با طمأنینه… کارهای بسیار حجیم و پیمانکارهای قدر و مشاوران قدر می خواهد و بنظر می رسد هنوز جزو خط مشی سازمان نیست.
ما در مرمت همفکری نداریم و گروهی که انتخاب می شود، فقط نظر خودرا اعمال می کند. چرا؟
بهتر است در پروژه ها و خصوصاً پروژه های مهم، از مشورت افراد باتجربه ها حتما استفاده گردد اما در بسیاری مواقع این طور نیست و این به فرهنگمان برمی گردد.
ما باید قبول نماییم یک زمانی مستعمره بودیم و الان داریم می جنگیم و آنها دارند زور می زنند که شما مستعمره هستید، البته نه به این شفافی ولی واقعیت همین است که می گویند بیایید زیر چتر ما یعنی همان مستعمره. زمانی که مستعمره بودیم فرهنگ را این طور کردند که ما قدرت همکاری و مشارکت با یکدیگر را نداشته باشیم و نتوانیم نظر مخالف نظر خودمان را قبول نماییم. این در خانواده هایمان هم بوده و به بچه هایمان یاد دادیم که کاری که من می گویم را انجام بده و هیچ گاه به او اجازه نداده ایم که او هم اظهارنظری بکند و خودش را بالا بکشد و مسئولیتی به عهده اش بگذاریم.
ما در همه زمینه ها در شراکت ضعیف هستیم. در ورزش های دسته جمعی کمتر موفق هستیم ولی در ورزش های تک نفره برنده هستیم و در دنیا اسم ورسم داریم چون خیلی با هم نمی توانیم کار نماییم. در کاسبی هم شراکت بلد نیستیم و دوام پیدا نمی نماییم و نمی توانیم یکدیگر را تحمل نماییم. در قسمت مرمت هم همین حالت وجود دارد.
برخی از ما را غرور می گیرد و دیگران را قبول نداریم. این در حالیست که هیچ کس نمی تواند بگوید من اختتام هستم، من علامه دهر هستم و بالاتر از من چیزی نیست.
ممکن است به نظر یک دانشجو چیزی برسد که به نظر من که ۵۰ سال مرمت می کنم نرسد، این را باید قبول نماییم تا بتوانیم با آن دانشجو کار نماییم و موجب رشد او شویم و او هم بالا بیایید. این کار در استادان قدیمی مرمت وجود نداشته و در ما هم کم کم رخنه کرده و زیر بار نظر یکدیگر نمی رویم.
یکی از خصوصیت های کار من در عالی قاپو این بود که با همه مشورت می کردم، مشورت با اساتید دانشگاه هنر، دکتر جبل عاملی که مشاورم بود، دکتر حجازی و با همه مهندسان و مشاوران همفکری می کردم و نتیجه اش این بود که این مرمت بااینکه طولانی بود ولی عالی انجام شد.
جوان ها هم باید ازنظر باتجربه ها استفاده کنند. غرور چیز خوبی نیست. استادی که سال ها در مرمت کارکرده بطور قطع تجربه های ارزشمندی دارد که امروز باید از آنها استفاده کنند چونکه هم به نفع خود جوانان است و هم به نفع میراث فرهنگی.
من ۱۴ سال هر روز به میدان می آمدم و هنوز هم برای من جای یادگرفتن دارد و البته بیشتر روی طرز فکرها در گذشته‌ی قدیم ایران و حالا عمیق می شوم. ما ۴۰۰ سال پیش میدانی را درست کردیم که پس از ۴۰۰ سال جمعیت میلیونی می توانند در آن جمع شود و هنوز جوابگوست! درحالی که ما الان دو قدمی خودمان را هم نمی بینیم پیش بینی نمی نماییم و این در سطح شهرسازی مان پیداست. از ارگانی انتقاد نمی کنم اما پیش بینی ها و پیش نظربازی ها مهم می باشد. سازندگان این میدان ۵۰۰ سال آینده را پیش بینی کرده بودند. این ها خیلی جای یادگرفتن دارد.
من در مرمت ادعای زیادی ندارم اما در این ۴۰ سال بالاخره چیزهایی بلد شده ام، امثال من را کنار نگذارید و چند تا دانشجو را بگیرید چون ارزان تر قیمت می دهند و سریع تر کار می کنند؛ آنها را بگیرید اما امثال من را بگیرید بالای سرشان بگذارید یا آنها را زیردست ما بگذارید.
از ما بپرسید که چرا به میراث نمی رویم؟ اشکالات را بپرسید. به ما بگویید دو ساعت بیا در دفتر فنی بنشین و با این ناظر و آن ناظر همفکری کن و برو به بناها سر بزن و اظهارنظر کن.
نگذارید امثال من وارد جو بسازبفروشی شوند. چرا به خواسته های امثال من توجهی ندارید؟ ما مثل استاد محمد پاک نژاد نداریم، از او استفاده کنید مگر خواسته های ما چیست!؟ اگر خواسته های ما کلان بود که اصلا در این کار نمی آمدیم. ما از نظر ثروت هیچ چیز نشدیم اما از نظر تجربه ادعایمان زیاد است. افراد را باید نگه داریم. یک تعدادی را زیردست آموزش دهیم که اگر این چهار تا پیرمرد فوت شدند چهار نفر بجای آنها داشته باشیم.
متأسفانه ما فکر فردا را نمی نماییم. باید به باتجربه ارج وقرب و بها بدهند. افرادی مثل دکتر جبل عاملی را فراموش نکنند، دکتر حجازی را از دست ندهند، مهندس منتظر را از دست ندهند و تا می توانند از آنها تجربه بگیرند. آنها معلومشان بالاست. چیزی را که سالیان سال انباشته کرده اند از آنها یاد بگیرند و انتقال دهند، آنها آمادگی انتقال تجربه های خودشان رادارند اما مورد توجه واقع نمی گردد.
من خودم گاهی شخصاً اینجا از دکتر جبل عاملی دعوت می کنم که بیاید و او هم به خاطر این ارتباط می آمد وگرنه اداره از او نمی خواست. پول هم اصلاً نمی خواهد یک توجه می خواهد که مدیریت اداره به او زنگ بزند که ما میدان می آییم شما هم بیایید. واقعاً این افراد مادی نیستند، جبل عاملی، فرشته نژاد، منتظر، حجازی، دیگران. آنها مادی نیستند فقط عزت و احترام می خواهند که از آنها بخواهند تا نظر بدهند، آنها با سر می آیند ولی وقتی دعوتشان نمی کنند، آنها هم خودسرانه نمی آیند.
من اینجا خودم به آقای مونسان پیشنهاد دادم که ما آمادگی داریم بیرون کشور هم کارکنیم و این دیگر با شماست که شرایط را فراهم کنید، خب دیگر چطور پیشنهاد دهیم!؟
شما وقتی تابستان در مسجد امام بنشینید، چه بخواهید و چه نخواهید تغییری در روحیه تان ایجاد می شود. رنگ کاشی ها طوری با هم آمیخته شده که آن آرامش را در فکر شما می آورد ولو اینکه شما استقامت کنید و نخواهید این تغییر ایجاد شود. تابستان برای نماز مغرب و عشا به مسجد حکیم بروید و ببینید مثل کولر کار می کند و چه صفایی دارد و مردم چقدر دوست داشتند و ما الان کجاییم؟ عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ، مسجد امام، مسجد سید، مسجد جامع و بقیه را ببینید…
من امروز بامداد در اداره میراث فرهنگی بودم و گفتم بزرگ ترین اشتباه شما این است که یک آقای مهندس فلانی را در مسجد جامع گذاشتید. گفتند مگر ایشان چطور هستند؟ گفتم ایشان خوب هستند اما مسجد جامع پنج تا مهندس فلانی می خواهد. آن مسجد با آن عظمت یک نفر از پسش برنمی آید و باید یک گروه چهار پنج نفره به صورت دائم و نه یک روز و دو روز و درباره‌ی آجر به آجرش مطالعه کنند و اگر خواستند یک آجرش را تعمیر کنند یک ماه روی آن فکر کنند و بعد تعمیر کنند.
مسجد جامع یک کوه، عظمت است. شیرازی وقتی در مسجد جامع می نشست ساعت ها به یک گوشه نگاه می کرد و فکر می کرد، آن هم دکتر شیرازی، که ۵۰ نفر ما روی هم دکتر شیرازی نمی شویم! حالا شما چطور فکر می کنید یک مهندس آن هم نیمه وقت از پس مسجد جامع برمی آید؟ این بی انصافی در حق مسجد جامع است.
میدان نقش جهان هم باید یک دفتر فنی داشته باشد و دو سه تا مهندس به صورت دائم روی آن مطالعه و فکر کنند و نقشه بکشند و مستند کنند. ما در میراث فرهنگی مهندسین ۲۴ ساعته و قَدَر می خواهیم که قدرت هم به آنها بدهند نه اینکه یک ناظر قدرت یک امضا و یک اظهارنظر را نداشته باشد.
دفتر فنی میراث فرهنگی خیلی ضعیف است، ضعیفش کردند. به استادکارها هم توجهی ندارند و آنها کم کم فاصله گرفته اند.
یکی از ایرادهای من به میراث این است که شما نفر تربیت نکردید، شیرازی نفر تربیت می کرد. او دانشگاه هنر را بنیان گذاری کرد به خاطر اینکه تعدادی تحصیل کرده تحویل این جامعه بدهد که در این رشته بیایند اما شما چه کردید؟ تعدادی پیمانکار گرفتید… طرز فکر را باید عوض نماییم، پیمانکاری که می آید فقط به فکر سودجویی و پول نباشد. من معتقدم کسانی که این مسجد را ساختند بامداد وضو می گرفتند و با آن فکر و صفا و صمیمیت آجر را می چسباندند که ۵۰۰ سال باقی مانده است، پیمانکارهای ما باید چنین خصوصیتی داشته باشند، کلاس آموزشی داشته باشند و حتی میراث باید آنها را بیرون کشور ببرند تا ببینند و تجربه پیدا کنند. البته این حرف ها در خواب وخیال عملی می شود.
شما پیمانکار مرمت حمام خسروآغا بودید اما مدتی بعد حمام را خراب کردند. چه اتفاقی افتاد؟
زمان جنگ در حمام خسروآغا نارنجک گذاشتند و مرحوم دکتر آیت الله زاده شیرازی آن قدر ناراحت بود که اشک در چشمانش جمع شد. او سفت وسخت پیگیری کرد تا حمام مرمت شود، به هر حال ایشان حمام خسروآغا را احیا کرد. من و برادرم رضا منشئی هم همراه او شبانه در حمام کار می کردیم تا به نمایشگاه تبدیل شد. دکتر شیرازی عکسهایی از بناهای مختلف را در آن به معرض نمایش گذاشته بود تا مردم را به حمام بکشاند و نشان دهد که چنین چیزی وجود دارد.
سال ۱۳۷۴ من پیمانکار مرمت حمام خسروآغا بودم و قرارداد مرمت را هم با میراث فرهنگی و ریاست وقت این اداره یعنی مهندس روانفر امضا کرده بودیم. البته سر قیمت اختلاف داشتیم؛ من می گفتم مرمت این حمام ۱۶ میلیون تومان هزینه دارد و مهندس روانفر می اظهار داشت: «ما ۱۴ میلیون بیشتر نداریم و کاری بکن که قرارداد بسته شود.» دکتر شیرازی هم می اظهار داشت: «الان نداریم و می خواهیم حتما این حمام احیا شود. شما قبول کن ما جای دیگر برایتان جبران می نماییم چون فعلاً بیشتر از این بودجه نداریم.» آن موقع کارها خیلی صمیمانه بود و خلافی هم انجام نمی شد. من هم قبول کردم. با من قرارداد بستند که حمام خسروآغا بعنوان یک چایخانه سنتی احیا و نگهداری شود.
بدین سان من مرمت حمام خسروآغا را شروع کردم و دورش را فنس کشیدم. چون یکی دو ستون کم داشت سنگ آوردیم تا ستون ها و سرستون ها را بتراشیم. مصالح لازم را خالی کردم و دکتر جبل عاملی هم مشاور ما در این مرمت بود. حدود یک ماه و نیم بود که مرمت حمام خسروآغا را آغاز نموده بودم و پلی هم بالای حمام زده بودم تا برای عبور و مرور از آن استفاده گردد تا بعد گرمخانه‌ی زیر آنرا مرمت کنم.
قرار بود قسمت های عقب حمام که ریخته بود بازسازی کنم اما برخی افراد که نمی دانم چه کسانی بودند به صورت غیرمستقیم از جانب ارگانی با من تماس هایی می گرفتند و عنوان می کردند که اینجا فعالیت نکنم. می گفتند این حمام عامل فساد است! من گفتم ممکنست در زمانی استفاده‌ی صحیح از یک بنا نشود اما آجر و گچ که گناهی ندارند.
فروردین سال ۱۳۷۴، دقیقاً نمی دانم چندمِ ماه بود اما شب حقوق کارگرها را پرداخت کردم و چون فردای آن روز، روز عید و تعطیل بود می خواستم در مراسمی شرکت کنم بنا بر این آمدم تا کفش مناسبی بخرم و دیدم حمام خسروآغا که تا دیشب بود، دیگر نیست. بهت زده با ماشین وسط چهارراه ایستادم؛ چهارراهی که تا شب قبل فقط سه راه بود. پلیس آمد و اظهار داشت: «برای چی وسط چهارراه ایستادی؟» گفتم: «ولله تا دیشب اینجا سه راه بود و یک حمام هم اینجا وجود داشت.» اظهار داشت: «نه اشتباه می کنی!» من گفتم: «کارکنان من اینجا کار می کرد، مصالح من اینجا بود ولی الان پشت دیوار بانک جمع شده». خلاصه اینکه حمام را خیلی راحت با لودر خراب و جمع کرده بودند.
بعدازاینکه جای خالی حمام خسروآغا را دیدم به منزل رفتم و دوربین آنالوگم را برداشتم و آمدم و عکس گرفتم. عکس ها را به عکاسی کنار دروازه دولت دادم که چاپ کند ولی گفت فیلم ها سیاه شده و نداد. از حمام خسروآغا تصاویر زیادی دارم و اینکه آقای سیف اللهی گفته اند از حمام عکسی وجود ندارد اصلاً درست نیست. چون من مرمت آنجا را قبول کرده بودم ازآنجا عکس گرفتم. از هرجایی که در آنجا آغاز به کار می کنم ابتدا هرچقدر بتوانم عکس می گیرم تا ببینم وضعیتش چگونه است، در حین کار هم از محل عکس می گیرم.
برخی ارگان ها دست به یکی کردند تا حمام خراب شود و هم به رفت وآمدهای دولتی وصل باشد و هم تجاری شود و درآمد برای شهرداری داشته باشد. پیش از انقلاب طرح جابجایی و احیای حمام ارائه شده بود و نه تخریب اما در آن زمان و حتی در زمان فعلی امکان اینکه حمام را جابجا کنند مقدر نبوده و نیست. در مورد جابجایی حمام هم آن زمان با من صحبتی نشده بود اما شنیده بودم که این مساله در جلساتی مطرح بوده است. من معتقد بودم باید قسمتی از بانکهای اطراف حمام که قدمت هم نداشتند خراب می کردند و میدان می ساختند، حمام خسروآغا هم بعنوان حمام سنتی حفظ می شد. حمام خسروآغا مربوط به زمانی است که لویی های فرانسه نمی دانستند حمام چیست. این ها نشانه های تمدن قبلی ما است و باید حفظ شود و روی آن مانور دهیم.
نظرتان درباره‌ی حمامی که توسط سازمان نوسازی بهسازی با نام حمام خسروآغا بازسازی شده چیست؟
بازسازی حمام خسروآغا مجری های خودش را می خواهد. سازمان نوسازی بهسازی شهرداری اصفهان عجولانه روی گرمخانه اش کارهایی انجام داده ولی باید طمأنینه به خرج می داد. نوسازی بهسازی در این حد نیست و نَفَرش را ندارد. حمام خسروآغا بازسازی سبکی لازم دارد، چه کسی می خواهد طاقش را با آن خط بنایی بزند!؟ شاید بتوان اظهار داشت که استاد رحمت الله رضایت کننده‌ی آن کار هست، او نظیر ندارد اما نه در کار کاشی و گنبد، بلکه در رسمی بندی و طاق زنی.
تأیید می کنید که ما در مورد معرفی و آموزش مفاهیم میراث فرهنگی به فرهنگ سازی نیاز داریم؟
بله قطعاً، باید از کودکی شروع کرد؛ بها دادن به بچه ها و آموزش از سن پایین گره گشای میراث است.
آلمانی ها فوتبال را از مدرسه شروع می کنند که در دنیا در مورد فوتبال حرف برای زدن دارند. مدیریت برای آنها زمین و کفش و وسایل موردنیاز را تهیه می کند نه مثل ما که زنگ ورزش می گویند بیا باهم بازی کنیم! آنجا معلم ورزش می آید و دقیقاً مثل بقیه درس ها درس می دهد و استعدادیابی می کند و بچه ها را پرورش می دهند تا به جایی می رسند که در دنیا در زمینه‌ی فوتبال حرف بسیار دارند. باید در داخل مملکت مربی بسازید، به یک علی دایی اکتفا نکنید، باید صدها علی دایی داشته باشیم، بنشینند دورهم و ده ها مربی بسازید مثل قطر، از پایین بسازیم و بالا بیاییم. هرچقدر زمان می خواهد ببرد، فقط شروع کنند.
باید فرهنگ سازی شود. در همه‌ی ما باید حس نگهداری از هویتمان به وجود بیاید. باید به ما آموزش دهند که این مسجد از همه نظر قابل احترام است.
یک بار یک معلم، دانش آموزانش را به مسجد امام آورده بود و من را دید و اظهار داشت: «شما اینجا کار می کنید؟» گفتم: «بله» اظهار داشت: «پس با این بناها آشنا هستید» گفتم: «بله» اظهار داشت: «اینجا قبله کدام سمت است؟» گفتم: «شما معلم این بچه ها هستید؟» اظهار داشت: «بله» گفتم: «چند دقیقه از بچه ها فاصله بگیرید تا بهتان بگویم» او هم آمد چند قدم آن طرف تر و گفتم: «من برایتان متأسف هستم» اظهار داشت: «چرا؟» گفتم «این مسجد ۱۷ محراب دارد، تو معلم این دانش آموزان هستی و این را نمی دانی! تو فکر نمی کنی بچه ها را آوردی اینجا لااقل خودت مطالعه می کردی! شاهکار این مسجد که در دنیا بی نظیر است این است که با یک معماری خاص روبه قبله ساخته شده است و تو می پرسی قبله اش از کدام سمت است!؟ مسجد به این عظمتی!» خب ببینید این معلم مدرسه است… فرهنگ سازی نیاز است.
یک زمانی مغازه داران این میدان سراغ فریبا خطابخش، مدیر پایگاه جهانی نقش جهان آمدند و گفتند پشت بام های ما را نساختید و اعتراض داشتند. من هم نشسته بودم و دیدم خانم خطابخش می گفت بودجه نداریم. من گفتم خانم خطابخش اجازه می فرمایید من یک عرضی بکنم؟ ایشان برای من احترام خاصی قائل است و گفت بفرمایید. من هم گفتم: «حضرت آقا مغازه ات اینجاست، چندساله اینجا هستی؟» اظهار داشت: «۲۰ سال» گفتم: «مغازه را پنج میلیون تومان خریدی حالا شده پنج میلیارد، خودت برو پشت بامت را درست کن. بیا بگو خانم خطابخش شما دستورات را بدهید و من پولش را می دهم. حالا دوتا مغازه آن طرف ترت را هم درست کن. نشستی همه را اداره درست کنه؟ مغازه ات در میدانی است که در دنیا بی نظیر است، پشت بامش را هم دولت برایت درست کند؟» آن فرد خجالت کشید و اظهار داشت: «باشه پولش را می دهم».
باور کنید ۱۰ روز به من فرصت دهید کاری می کنم تمام این مغازه دارها بودجه طبقه بالای میدان را بدهند و همه شان هم راضی هستند فقط باید با آنها حرف زد. در فرهنگ ما حرف زدن کم است. به مغازه دارها بگوییم همه باید یک رنگ بزنند همه انجام می دهند، فقط باید صحبت شود و بگوییم میدان مال شماست و مغازه هایتان رونق پیدا می کنند، نظافت را رعایت کنید، پشت بامتان را درست کنید. مگر خانه شان را تمیز نمی کنند؟ خب اینجا هم خانه شان است و حتما می کنند. من که از سال ۱۳۷۳و ۷۴ در این میدان هستم، مطمئنم اگر با آنها حرف بزنیم اغلب آنها از ۱۰ نفر ۹ نفرشان راضی هستند و قبول می کنند.
مهم ترین درسی که از دکتر شیرازی آموختید چه بود؟
من از دکتر شیرازی همه درسی یاد گرفتم، مذهب، اخلاق، برخورد، منش، علم، توجه به زیردست، واقعاً حالا که با دیگران مقایسه می کنم وی در همه اش سرآمد بود. از شیرازی خیلی چیزها یاد گرفتم. می اظهار داشت: «قرار بر این نیست که هر کاری را ما شروع کردیم ما هم تمام نماییم، ولی آن قسمتی را که ما کار می نماییم خوب تمام نماییم. ممکنست که برسیم تمامش نماییم و ممکنست نرسیم و دیگران بیایند و تمامش کنند».
یک دفعه همین جا وسط میدان نقش جهان به من اظهار داشت: «ما نماز نخواندیم و فکرم ناراحت است» گفتم: «ما همین جا هم در عالی قاپو و هم در مسجد امام سجاده داریم» اظهار داشت: «سجاده نمی خواد» کاپشنش را درآورد در همین سر حوض وضو گرفت و نمازش را خواند و کاپشنش را برداشت و اظهار داشت: «حالا خیالم راحت شد». شاید به نظر او انجام وظیفه کرده، ولی برای من یک درس بود.
یک روز بالای پشت بام مسجد امام به من اظهار داشت: «ظهر شده باید ناهار بخوریم» گفتم: «آقا چی ناهار می خورید» اظهار داشت: «اینجا چی پیدا میشه» گفتم: «اینجا جوجه کباب هست، کباب هست، بریون هست، برنج و همه نوع خورش هست، هرچی شما بخواین» اظهار داشت: «نه من گوشت و این ها را نمی خورم، اینجا ماست هم خوب پیدا میشه؟» گفتم: «بله» گفت «بگو برا من یه نون و ماست تهیه کنن».
ما نون و ماست تهیه کردیم و چند تا سیخ کباب و جوجه کباب هم گرفتیم که شیرازی دوتا لقمه بیشتر از کباب نخورد و بعد اظهار داشت: «آقا ناهار ما چقدر شد» گفتم: «آقا فحش ندید حالا یک تکه نون و ماست خورید» اظهار داشت: «تو فضولی نکن، پول ناهار من چقدر شد» من هم گفتم و بعد پول را از جیبش درآورد و داد.
آن پول نه او را کشته بود نه من را اما یک درس از او گرفتم؛ اینکه هیچ گاه طمع نداشته باشم به خاطر اینکه مهندسم یک لقمه نان از بنّای خودم بخورم. او دارد کار می کند، تو هم داری کار می کنی. البته جزو وظایف پیمانکار است که ناهار ناظر را بدهد و این جزو مقررات است ولی شیرازی توقع یک نان و ماست هم از ما نداشت و این جزو همان درس ها در مرمت است. این احیای فرهنگ قدیم است.
من خیلی چیزها از شیرازی یاد گرفتم، اصلاً قابل تصور نیست. این مرد واقعاً مرد بود، کاری به جنسیت ندارم، او واقعاً مرد بود. یادم هست برادرم ۳۶ سال در اداره زیر نظر شیرازی کار می کرد، بعدها سرطان گرفت. شیرازی از تهران آمده بود در همین میدان نقش جهان به من اظهار داشت: «ماشین داری؟» گفتم: «بله» اظهار داشت: «بعدازظهر کاری باهات دارم.» تا ظهر در دانشگاه هنر درس می داد و بعدازظهر آمد و اظهار داشت: «بیا برویم» گفتم: «کجا؟» اظهار داشت: «منزل داداشت» گفتم: «آقا راضی به زحمت شما نیستیم» اظهار داشت: «به تو مربوط نیست، من خودم می خوام آقا رضا رو ببینیم.» رفتیم و در راه میوه گرفت و من گفتم: «آقا راضی به زحمت نیستیم» اظهار داشت: «بازهم بهت میگم به تو مربوط نیست.»
رفتیم در خانه ۵ دقیقه بیشتر ننشست و چای را هم نصفه خورد اما رفتارش برای من درس بود و من به این درس عمل کردم. یک زمانی یکی از کارگرانم نزد من کارمی کرد و بیمه بود و بازنشسته شد ولی بازهم کارمی کرد. کارگر ساده بود تا اینکه قلبش ناراحتی پیدا کرد و رفت در خانه خوابید. من دو سال رفتم خانه اش و حقوقش را دادم چون شیرازی به من درس داده بود که کسی که برای تو کار می کند باید بروی به او سر بزنی.
شیرازی، معاون سازمان میراث فرهنگی کل کشور، با آن همه مشغله که یک روز در شیراز بود و یک روز تبریز و یک روز اصفهان و یک روز تهران و دیگر شهرها و یک روز باید برای بودجه به مجلس می رفت رضا منشئی را هم فراموش نمی کرد و می اظهار داشت: «باید برویم رضا منشئی در خانه مریض است به او سر بزنیم». ببینید همه اش مرمت نیست، شیرازی فرهنگ را یاد می داد. ما باید این طور فکر نماییم…
چقدر جایشان خالی است.
خیلی زیاد… خیلی… اگر دکتر شیرازی در قید حیات بود وضع میراث فرهنگی مان فرق می کرد، برخورد ما هم فرق می کرد چون پشتمان یک کوه بود و می توانستیم به آن کوه تکیه نماییم ولی الان جای آن کوه خیلی خالی است.
باردیگر به عالی قاپو رسیدیم، گویی منزلگاه آغاز و اختتام سخنان استاد، این عمارت است… سکوت می کند و این دفعه با صدایی که می شنوم نفس می کشد، بسان آه… و بعد… مهربانانه نگاهش را به مسجد شاه عباس می دوزد و به سمت مسجد شیخ و سردر بازار قیصریه می چرخاند و سربلند می کند برای دیدن قامت بلند عالی قاپو… آن گاه لبخند می زند، خداحافظی می کند و می گوید: «میراث فرهنگی به آدم دلسوز نیاز دارد».
منبع: ftour.ir
