سمنان آثار و بناهای تاریخی، بی گمان شاهدان تاریخی آنچه بر این سرزمین ما گذشته، هستند و از همین رو حفاظت از این شاهدان تاریخ همواره از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و هست.
با وجود آنکه همگان به اهمیت تپه حصار بعنوان یکی از مهم ترین محوطه های تاریخی و باستانی فلات مرکزی ایران واقف اند اما شوربختانه پس از عبور نخستین خط ریل راه آهن از آن در دهه های گذشته، بعدها هم همچنان بدون توجه به خشت اولی که کج گذارده شد، این دیوار همچنان کج، تداوم یافت تا اینکه خط های ریلی دیگری نه تنها از حریم و جوار آن که از وسط آن هم گذشت.
“خشت اول گر نهد معمار کج، تا ثریا می رود دیوار کج”
باآنکه این ضرب المثل کهن ایرانی وصف حال این سال ها و روزهای “تپه حصار” است اما در همین شرایط مردم و دوستداران میراث فرهنگی و فعالانی از سازمان های مردم نهاد هم هستند که حاضرند با هزینه خود این دیوار کج را ویران و از نو بسازند.
آنها حاضرند با هزینه خود، خط ریلی دیگری، کمی آن سو تر از این محوطه پرارزش بسازند تا مسافران به جای آنکه درست از وسط این اثر منحصر به فرد بگذرند کمی آن طرف تر بگذرند و در حین عبور نظاره گر تاریخ هفت هزار ساله مردمان این کهن دیار باشند.
مصطفی یغمایی معاون میراث سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان در گفتگو ضمن اشاره به قدمت هفت هزار ساله تپه حصار دامغان از آن بعنوان یکی از مهم ترین محوطه های باستانی کشور و استان نام برد و اظهار نمود: اولین بار ۸۷ سال پیش یک گروه دیرینه شناسی از دانشگاه پنسیلوانیا به سرپرستی پروفسور اشمیت به کاوش در این محوطه پرداختند.
وی از تپه حصار بعنوان یکی از مهم ترین تپه های تاریخی و باستانی ایران نام برد و ضمن اشاره به عبور چند خط ریل راه آهن از آن اضافه کرد: عبور خطوط ریلی از محوطه ای با این درجه از اهمیت تاریخی و باستانی زیبنده نیست.
معاون میراث سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان ضمن اشاره به درخواست های مکرر دوستداران میراث فرهنگی و تشکل های مردم نهاد فعال در این بخش اظهار داشت: تابحال درخواست های مردمی گوناگونی وجود داشته و حتی مردم و تشکل های مردم نهاد حاضرند که هزینه انتقال خطوط ریلی به مسیری دیگر را تقبل کنند.
وی خاطرنشان کرد: عبور ریل راه آهن از وسط یک محوطه پرارزش همچون تپه حصار از دیدگاه فرهنگی درست نیست ولی متاسفانه در گذشته به هر علتی این اتفاق افتاده است.
یغمایی با اشاره به اینکه شاید عبور نخستین خط ریلی که به ده ها پیش از این برمی گردد به علت لزوم های زمانی که بحث عمران و حمل و نقل از اهمیت خاصی برخوردار بوده، باشد افزود: مردم و تشکل هایی هستند که حاضرند هم اکنون به صورت مجانی خط جایگزین را ایجاد و هزینه های تغییر خط ریلی را تقبل کنند تا زمینه برای حفاظت بهتر از این مجموعه بسیار پرارزش بیشتر از پیش فراهم گردد.
وی با اشاره به اینکه نخستین بار این تپه مهم باستانی را پروفسور هرتسفلد شناسایی کرده اضافه کرد: در حوالی سال ۱۳۱۲ یک گروه باستانی به سرپرستی اشمیت به کار کاوش در مجموعه پرداخته و به اطلاعات و آثار ارزشمندی دست پیدا می کنند.
معاون میراث سازمان میراث فرهنگی استان ضمن اشاره به انجام دومین کاوش در این مجموعه در سال ۱۳۷۴ اظهار نمود: در سال ۷۴ که قرار بود دومین خط ریلی از کنار خط قبلی عبور کند قراردادی بین راه آهن و میراث فرهنگی منعقد و یک تیم دیرینه شناسی به سرپرستی دکتر یغمایی به کاوش در راه عبور خط دوم می پردازد که در این کاوش آثار مهمتری به دست می آید که گویای اهمیت خاط این محوطه است.
وی از کشف اسکلت یک زن آبستن که حین زایمان از دنیا رفته بعنوان یکی از کشفیات کاوش دوم نام برد و اظهار داشت: این اسکلت با جنین آن با تمهیداتی که آن موقع اندیشیده شده به همراه خاک های جانبی و کلاف بندی شده به موزه سمنان منتقل و الان در موزه پهنه سمنان موجود و در معرض دید علاقه مندان و پژهوشگران است.
این کارشناس میراث فرهنگی از کشف آثار دیگری در کاوش دکتر یغمایی اطلاع داد و افزود: در این کاوش همینطور برای نخستین بار دست نوشته هایی که در ارتباط با بشر و هزاره ها پیش از این است به دست آمد که نه تنها از ارزش فرهنگی و تاریخی بسیار بالایی برخوردار می باشد بلکه گویای این است که تپه حصار حرف های ناگفته بسیاری در دل خود دارد.
یغمایی همینطور ضمن اشاره به انجام سومین مرحله کاوش و کار دیرینه شناسی در این مجموعه پرارزش اضافه کرد: در سال ۱۳۸۵ تیمی به سرپرستی مهندس روستایی با انجام گمانه ها و تراشه هایی به تعیین عرصه و حریم این محوطه باستانی پرداخت.
وی با اشاره به اینکه در این مرحله محدوده بزرگتری به منظور حفاظت بهتر بعنوان حریم تپه حصار در نظر گرفته شده افزود: همچنانکه می دانید در حریم آثار تاریخی قوانین و ضوابط خاصی است و انجام برخی فعالیت ها با محدودیت روبرو است و ازاین رو زمینه برای حفاظت بهتر از مجموعه فراهم می شود.
معاون میراث سازمان میراث فرهنگی استان از تلاش میراث فرهنگی برای حفاظت بهتر از این محوطه پرارزش اطلاع داد و اظهار نمود: خوشبختانه سال جاری برای نخستین بار و پس از سال ها، اعتباری دو میلیارد تومانی برای حفاظت و مرمت این اثر درنظر گرفته شد.
وی ادامه داد: در همین راستا سال جاری برای اولین بار بخش زیادی کار حفاظتی و مرمت آثار و معماری های این محوطه انجام و با اجرای اندود کاه گل بزمینه حفاظت بهتر از این مجموعه فراهم گشته است. ضمن اینکه یک مسیر بازدید هم با در نظر گرفتن اولویت های کاری تعیین شده مهندس روستایی درنظر گرفتیم.
شهری که ۹۹ نگهبان از دروازه های آن محافظت کردند
تپه حصار دامغان، یکی از مهم ترین تپه ها و مجموعه های قبل از تاریخ فلات ایران در شهر تاریخی دامغان است که برگ های زیادی از کتاب قطور تاریخ کهن بوم ایران زمین را در دل خود حفظ نموده است.
نخستین کاوش ها در سال ۱۳۱۲ توسط تیم دانشگاه پنسیلوانیا به سرپرستی اریخ اشمیت در “تپه حصار” دامغان انجام و بعد از حفاری هایی که به منظور کاوش در منطقه انجام شد، مشخص شد این تپه تاریخی حدود ۷ هزار سال قدمت دارد. چندی بعد و در سال ۱۳۵۵ هیاتی از باستان شناسان دانشگاه پنسیلوانیا، تورین ایتالیا و مرکز دیرینه شناسی ایران به سرپرستی رابرت دایسون و موریتزیو توزی کاوش هایی در تپه حصار انجام دادند، بر اثر این کاوش ها مشخص شد که تپه حصار در هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت انواع اقلام صادراتی نظیر اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است. بر اثر این کاوش ها روشن شد که این محوطه باستانی دارای سه دوره اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا آخر عصر مفرغ است. از زمان جستجوهای اشمیت در تپه حصار این محوطه بعنوان یکی از محوطه های مبنا برای شناسایی فرهنگ های همزمان در فلات مرکزی ایران مورد استناد باستان شناسان است.
به هر روی دامغان که یکی از مهم ترین شهرهای ایران در روزگاران دور و خصوصا در دوره اشکانیان بوده است، آثار تاریخی مختلف و متنوعی را در دل خود جای داده است. این شهر که زمانی به صد دروازه اشتهار داشته از پایتخت های اشکانیان بوده، چنان که در کتیبه سارگون دوم آشوری از آن بعنوان شهری که ۹۹ نگهبان از دروازه ها محافظت کردند.
این شهر بواسطه تعدد آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری، می تواند به یکی از مقاصد گردشگری در ایران تبدیل گردد، ظرفیتی که تابحال از آن چندان بهره ای گرفته نشده است.
وجود آثار متنوع تاریخی از “تاریخانه”، که از قدیمی ترین مساجد ایران است تا برج ها و خصوصا باروی دامغان که هم چنان بخش هایی از آن استوار بر گرداگرد شهر ایستاده است، همه و همه حکایت از این دارد که این شهر تاریخی می تواند جایگاهی رفیع در جذب توریست ایرانی و خارجی داشته باشد.
تپه حصار هم یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن در این جغرافیای زیباست که بر مبنای جستجوهای انجام گرفته در آن که اولین آن به سال ۱۳۱۲ و توسط پروفسور اسمیت برمی گردد قدمت این اثر کم نظیر تاریخی به حدود ۷۰۰۰ سال پیش بازمی گردد.
برپایه جستجوهای صورت گرفته، تپه حصار، شهری است که در اثر وقایعی احیانا طبیعی بر سر مردمانش آوار شده است. این کاوش ها حکایت از آن دارد که ۷۰۰۰ سال پیش از این، در تپه حصار فلز تولید می شده است.
به هر روی با اینکه اینجا و در تپه حصار هر روز خراش خط قطار، بر چهره تاریخ می افتد و سوت ممتد قطار خواب آرام خفتگان هفت هزار ساله تپه حصار را می شوبد اما همچنان میتوان امید داشت که راه ناصواب رفته را برگردیم و از نو مسیری بسازیم که نه تنها تاریخ را زخمی و مکدر نمی کند بلکه بستر برای عبرت آموزی از تاریخ و دیدن مکرر شکوه چند هزار ساله مردم سربلند ایران از معبر عبور از حاشیه آثار و بناهای بلند و رفیع آن فراهم است.
به غیر از این ها، صنعت جذاب و پردرآمد گردشگری باآنکه این روزها به واسطه همه گیری کروناویروس در سکوت و خموشی به سر می برد اما میتوان با توسعه این صنعت، نه تنها به درآمدی سرشار رسید که جهانی را بیشتر از پیش شیفته تاریخ پرشکوه مردمان این سرزمین کرد.
توسعه این صنعت در کشور و بخصوص در استان سمنان و خصوصا دامغان می تواند درهای بسیاری به روی جوانان جویای کار بگشاید، وجود آثار متنوع تاریخی در دامغان از “تاریخانه”، که از قدیمی ترین مساجد ایران است تا برج ها و خصوصا باروی دامغان که هم چنان بخش هایی از آن استوار بر گرداگرد بخش قدیمی تر شهر می گردد در کنار تپه حصار و ده ها اثر تاریخی و جاذبه طبیعی، همه و همه حکایت از این دارد که این شهر تاریخی می تواند به جایگاهی فراتر از آنچه امروز است در صنعت توریسم برسد.
گزارش از هوشنگ حبیبی بسطامی- ایسنا سمنان
نمونه هایی از گل نوشته های به دست آمده از تپه حصار
منبع: تور مسافرتی
