به گزارش تور مسافرتی، اصفهان عمارت پیر بکران، یکی از بناهای به جامانده از قرن هفتم هجری با مجموعه ای از داشته های هنری، معماری، تاریخ و عرفان است، اما همین عمارت پرشکوه بنابه گفته رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان به سبب فشار و لرزش های متأثر از انفجارهایی که برای استخراج سنگ آهک از کوه موسی به انجام می رسد صدمه بسیاری دیده و وضعیت یکی از برج های آن به حدی خطرناکست که بیم فرو ریختن آن وجود دارد.
از ایوان ورودی جنوبی شرقی عمارت محمد بن بکران به آن وارد می شویم و حافظ کریمیان، رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان درباره ی خاصیت های این عمارت چنین توضیح می دهد: عمارت محمد بن بکران معروف به بقعه پیر بکران در شهر تاریخی پیر بکران، یکی از شهرهای شهرستان فلاورجان در استان اصفهان قرار دارد. محمد بن بکران یکی از شخصیت های عرفانی این منطقه بود که بیش از ۷۵۰ سال قبل در این عمارت زندگی و تدریس می کرد و پس از فوتشان در همین مکان به خاک سپرده شد، بدین سان این مکان به یک بقعه متبرکه تبدیل شد و تا حدود ۸۰ سال قبل محل زیارت خیلی از زوار منطقه و حتی خارج از منطقه بوده است. ورودی جنوبی شرقی عمارت نیز پس از فوت محمد بن بکران به آن اضافه و به راه ارتباطیِ اصلی به درون بنا تبدیل شد.
او ادامه می دهد: این عمارت یکی از بناهای شاخص در معماری دوره اسلامی و دارای ۳ طبقه است که ۲ طبقه ی آن از سنگ و یک طبقه از آجر تولید شده است. در عمارت پیر بکران تمام مصالح رایج در معماری ایران به کاررفته و علاوه بر سنگ و آجر از چوب و خشت نیز استفاده شده است. از دیگر شاخصه های مهم بقعه پیر بکران این است که تمام شاخصه های معماری دوره اسلامی را در خود دارد و انواع تزئینات گچ بری، کاشی کاری، نقاشی و تزئینات سنگی در آن دیده می شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان می گوید: عمارت پیر بکران از چند دوره مختلف تشکیل شده و قدیمی ترین بخش آن به چله خانه مشهور است که با خشت تولید شده و شاید یکی از قدیمی ترین بناهای خشتی ایران هم محسوب شود.
او درباره ی اتاق معروف به چله خانه محمد بن بکران نیز توضیح می دهد: این بخش از بنا از خشت تولید شده و درحقیقت یک چهارطاقی است که با چهارطاقی های پیش از اسلام تفاوت هایی دارد، اما به لحاظ فرم و شکل بسیار شبیه به آنها است و گفته می شود که محل عبادت و راز و نیاز محمد بن بکران بوده است. سطح داخلی چله خانه از تزئینات گچ بری و نقاشی تشکیل شده و مطالعات انجام شده این مساله را ثابت کرده که پس از فوت محمد بن بکران در سطح داخلی چله خانه تصویری از بهشت نقاشی می شود که این موضع را یادآوری می کند که محمد بن بکران در بهشت آرام گرفته و تجسمی از زندگی پس از مرگ او را در این فضا به وجود آورده است.
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی اضافه می کند: چله خانه ۱۰ درجه با قبله اختلاف دارد و تزئینات موجود در آن در زمان حیات محمد بن بکران و بخش عمده ای از آنها نیز پس از فوت او به وجود آمده اند. متأسفانه پس از اینکه این بنا به محل آرامگاهی و زیارتگاهی تبدیل شد، برمبنای شنیده ها زوار در فصل های سرد در این فضا جمع شده و آتش روشن می کردند که سبب شده بخش عمده ای تزئینات این اتاق از بین برود.
کریمیان اضافه می کند: یکی از نکات قابل توجه این است که شهر پیر بکران شهر مقدسی است و در گذشته، کلیمیان هم در این شهر زندگی می کردند و مجموعه استاراخاتون یکی از محلهای مقدس کلیمیان است. مکانی که محمد بن بکران انتخاب می کند نیز یکی از محلهای مقدس مشترک بین مسلمانان و کلیمیانِ آن زمان است و شواهدی وجود دارد که این ادعا را ثبات می کند، چونکه یکی از عناصر شاخص عمارت پیر بکران و شاید سنگ بنای این عمارت، سنگی است که روایت های مختلفی درباره ی آن مطرح است و حفره ای روی این سنگ وجود دارد که کلیمیان ساکن در این منطقه اعتقاددارند که این حفره جای پای حضرت الیاس است که از اینجا به آسمان عروج کرد.
او یادآوری می کند: نکته مهم این است که محمد بن بکران نیز بطور قطع باورها و اعتقاداتی به این سنگ داشته که ما اطلاعاتی از آن نداریم، چونکه برای جابه جا نشدن این سنگ، دیواری روی آن قرار داشت و محمد بن بکران صفه خودرا در کنار این سنگ قرار داده بود؛ این مساله نشان میدهد که این قسمت، مکانی مقدس بوده و محمد بن بکران آنرا جهت زندگی و تدریس انتخاب نموده بود.
کریمیان با اعلان اینکه محمد بن بکران حدودا بیش از ۷۵۰ سال قبل در این مکان، زندگی کرده و تدریس داشته است، خاطرنشان می کند: وی در کنار چله خانه قدیمی، یک عمارت ۳ طبقه بنا می کند اما الحاقات پس از او این ادامه پیدا می کند تا این که این مجموعه بنا شامل بخش های مختلفی شامل ورودی جنوب شرقی بنا، هشتی، صحن بنا، حجره ها، صفه ها، اتاق آرامگاه، چله خانه و طبقات دوم و سوم تشکیل می شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان با اشاره به کتیبه های موجود در عمارت پیر بکران، بیان می کند: تعدادی از کتیبه های گچ بری این بنا دارای تاریخ است و متن کتیبه ها عمدتا به محمد بن بکران برمی گردد و تاریخ فوت و القاب او را ذکر می کند. بر طبق این کتیبه ها می توان نتیجه رفت که او شخصیتی بزرگ و درحقیقت شیخ المشایخ زمان خود بوده است و در این مکان زندگی و تدریس می کرد که پس از فوت او به بنایی آرامگاهی تبدیل شد؛ ضمن این که برمبنای کتیبه های موجود، این مکان یک عمارت است و نه بقعه، اما به بقعه شهرت دارد. بقعه، بخش کوچکی از این بنا است که محمد بن بکران در آنجا دفن شده است.
کریمیان می افزاید: نخستین کتیبه مهم عمارت پیر بکران در آخر ورودی جنوب شرقی عمارت نصب شده و متن آن چنین است: «هذا عمارت المبارک شیخ المشایخ محمد بن بکران. سنه ثلث و سبعمائه» همین طور صفه محمد بن بکران نیز از بخش های مهم این عمارت است و دلیل آن هم وجود کتیبه ای به خط ریحان است که به این صفه و محمد بن بکران اشاره دارد و تاریخ روی آن نشان میدهد که این کتیبه پس از فوت محمد بن بکران نصب شده است. درحقیقت محمد بن بکران در این مکان جلوس می کرد و محل منبر و موعظه او بوده است. متن کتیبه اشاره می کند که «هذا صفه المبارکه الشیخ المشایخ المسلمین قدرت الارباب المحققین محمد بن بکران قدس الله روح العزیز سنه اثنی عشر و سبعمائه» یعنی سال ۷۱۲ هجری قمری.
او درباره ی محراب نفیس این عمارت نیز می گوید: محراب نفیس و بسیار زیبای عمارت محمد بن بکران که در دنیای اسلام بی نظیر است نزدیک به ۷ متر ارتفاع دارد و از دو بخش نقوش و کتیبه ها تشکیل شده که آیت الکرسی و آیه یک تا ۸ سوره الانسان با خط های ثلث و کوفی در این محراب نوشته شده است. جنس محراب از گچ است و در آن نقوش بسیار زیبای گچ بری با مهارتهای مختلفی به کاررفته که از شواهد موجود در آن می توان به استفاده از سه رنگ قرمز، سفید و آبی در آن اشاره کرد؛ البته متأسفانه بخش پایینی محراب در قرون گذشته از بین رفته است.
کریمیان یادآوری می کند: بخش عمده ای از تزئینات عمارت پیر بکران و شاید بیش از ۹۰ درصد آن، تزئیناتی هستند که به نقوش مُهری یا توپی آجری معروف هستند که عمدتا نقوش انتزاعی هستند، اما اسامی حضرت محمد و حضرت علی و نقوش گیاهی نیز دیده می شود و هزاران نقش با تنوع بسیار بر بدنه این عمارت نقش بسته است، این نقوش در بخش هایی از بنا علاوه بر این که سطر را مزین کرده اند از ترکیب آنها کتیبه هایی نیز مثل لااله الاالله و الله اکبر و مانند آنها ایجادشده است.
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی می گوید: از بخش های مهم دیگر بنا دو کتیبه است که روبه روی هم در صحن عمارت وجود دارد و روی یکی از آنها صلوات کبیره نقش بسته و کتیبه دوم معروف به اسماءالحسنی است. هردو کتیبه به خط کوفی بنایی نوشته شده است که صلوات کبیره کتیبه اول از صلوات بر حضرت محمد شروع و به حضرت قائم ختم می شود و کتیبه دوم به صفات الله اختصاص پیداکرده است.
او ادامه می دهد: ورودی آرامگاه محمد بن بکران نیز دیوار مشبکی وجود دارد که پس از فوت او ایجادشده و هدف این بوده است که ایوان کوچک را از ایوان بزرگ جدا کرده و ایوان کوچک را به محل دفن محمد بن بکران تبدیل کنند. سطح بیرونی این دیوار دارای تزئینات کاشی کاری بوده که بخش عمده ای از آنها در گذر زمان از بین رفته و در قسمت سردر این ایوان نیز تزئینات گچی منقش به خط کوفی مشجر و بنایی وجود دارد.
کریمیان با اشاره به نام محمدشاه نقاش بر روی یکی از کتیبه های عمارت پیر بکران، توضیح می دهد: یکی از اسامی مهم در عمارت پیر بکران، نام محمدشاه نقاش است که در آخر یکی از کتیبه های گچی عمارت دیده می شود و از شخصیت های تأثیرگذار آن زمان بوده است. متن این کتیبه آیه یک تا ۸ سوره الانسان است و حدس زده می شود که محمدشاه نقاش بخش عمده ای تزئینات بنا را پس از فوت محمد بن بکران به عهده داشته ولی نمی دانیم محراب گچی نیز توسط او تولید شده یا خیر، اما تزئیناتی که در صحن عمارت به کاررفته منسوب به محمدشاه نقاش است.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان می افزاید: کتیبه اتاق آرامگاه یا اتاق روضه ی محمد بن بکران نیز به خط ثلث است و شامل این عبارت است که «بسم الله الرحمن الرحیم هذا روضه المقدسه الشیخ المشایخ المسلمین قدرت الارباب المحققین. مهیم شریعه کاشف بالاسرار واقف به آثار الالوهیه حجه الحق علی الخلق محمد بن بکران سنه ثلث و سبعمائه»، همین طور داخل این کتیبه که ابعاد بزرگی دارد کتیبه کوچک تری وجود دارد که به کتیبه بچه مشهور است و ته رنگ قرمز دارد و در آن آیت الکرسی دیده می شود.
او با اشاره به این که قبر محمد پیر بکران نیز مجموعه ای از تعدادی کتیبه است، بیان می کند: سنگ قبر محمد بن بکران بسیار نفیس است و کتیبه های مختلفی روی آن دیده می شود. روی این سنگ قبر صلوات کبیره و نام محمد بن بکران و القاب او تکرار شده و دقیقاً روی این سنگ نیز اشاره شده که محمد بن بکران سه شنبه روز دهم ربیع الاول سال ۷۰۳ هجری قمری فوت کرده است. همین طور عبارت «هذا روضه المقدسه المبارک الشیخ المشایخ المسلمین قدرت الرباب المحققین محمد بن بکران قدس الله روح العزیز» مانند کتیبه دیگری که در اتاق آرامگاه توضیح داده شد روی سنگ قبر وجود دارد، اما در قسمتی از آن از «سنه ثلث و سبعمائه و عمل سراج» دیده می شود.
کریمیان ادامه می دهد: فردی که در این کتیبه با نام «سراج» از او نام برده شده، قسمتی از این سنگ را حجاری کرده است؛ البته در بخش انتهای سنگ قبر نام دیگری نیز حک شده و احیانا دو نفر این سنگ را حجاری کرده اند.
این کارشناس می گوید: نکته دیگر این است که بعدها روی سنگ قبر محمد بن بکران لایه ای از کاشی بوجود آمد، همین طور صلوات کبیره نیز روی این سنگ قبر حجاری شده که اثبات می کند محمد بن بکران شیعه دوازده امامی بوده است. در کنار سنگ قبر محمد بن بکران، قبر دیگری وجود دارد که ساده و بی آلایش است و نام و نشانی ندارد و ارتفاع آن نیز کمتر از قبر محمد بن بکران است که اما احتمال دارد قبر همسر پیر بکران باشد.
وضعیت یکی از برج های عمارت پیر بکران
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان در ادامه گفت وگوی خود با ایسنا، به لطمه های ورادشده به عمارت پیر بکران اشاره می کند که به سبب فشار و لرزش های واردشده به آن درنتیجه ی انفجارهایی حادث شده که برای استخراج سنگ آهک از کوه موسی به انجام می رسد.
او تصریح می کند: این عمارت به سبب این انفجارها لطمه بسیاری دیده و وضعیت یکی از برج های آن به حدی خطرناکست که بیم فرو ریختن آن وجود دارد.
کریمیان می افزاید: حریم بقعه پیر بکران ۱۵۰۰ مترمربع است، ساختمان بقعه نیز دارای ۳ طبقه است و ۲۰ متر ارتفاع دارد که هرسال فازهای مرمتی در مورد بناهای این محدوده در حال انجام می باشد، ولی بزرگ ترین لطمه عمارت پیر بکران متأثر از شرکت تهیه مواد است که بر این بنا تأثیر گذاشته و ترک های زیادی روی آن ایجادشده و این شرکت هنوز هم فعالیت دارد.
او توضیح داد: این بقعه در دامنه کوهی به نام کوه موسی قرار دارد که یک کوه معدنی و دارای سنگ آهک است؛ درحقیقت در جنوب محوطه عمارت پیر بکران، معدنی وجود دارد که به سبب انفجارهایی که از طرف شرکت تهیه مواد برای استخراج سنگ آهک از این معدن صورت می گیرد لطمه های زیادی به این عمارت وارد کرده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان اشاره کرد: حدودا نزدیک به ۶۰ سال است که در اینجا استخراج معدن به انجام می رسد و فشاری که این انفجارها به زمین وارد میکند و لرزش هایی که ایجاد می شود سبب شده که ترک های خیلی زیادی در عمارت ایجاد شود.
کریمیان اضافه کرد: عمارت پیر بکران دارای ۴ برج مناره یعنی بقعه ای با ۴ برج است که روی آنها مناره هم وجود دارد، اما یکی از مناره ها تخریب شده که در مورد زمان تخریب آن هیچ اطلاعی در دست نیست. هم اکنون ۳ مناره از این عمارت باقی است و به سبب انفجارهایی که برای استخراج از معدن سنگ آهک کوه موسی به انجام می رسد وضعیت برج مناره شمالی آن بسیار خطرناک شده، ترک خورده و هرلحظه ممکنست خراب شود و علاوه بر لطمه بزرگی که به بنا وارد می شود ممکنست روی سر مردم بریزد.
او درباره ی مرمت هایی که تا حالا درباب بقعه و عرصه آن انجام شده، افزود: استواری بخشی عمارت، بهبود وضعیت پشت بام و بندکشیِ بدنه ها انجام شده، محوطه اطراف آن ساماندهی و کف سازی شده و خدا را شکر ازلحاظ رطوبت نیز مشکلی ندارد؛ ضمن این که ۲ خانه تاریخی و برج کبوترِ واقع در این حریم نیز مرمت شده اند، دیوارکشی اطراف عمارت، انجام و زیرساخت هایی مانند آب و برق و سرویس بهداشتی نیز راه اندازی شده، ولی هزینه های مرمت تزئینات این عمارت بسیار بالا است چونکه دارای تزئینات بسیار زیبایی از گچ بری، نقاشی و کاشی کاری است.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان درباب لزوم حضور جدی شهرداری و مردم برای مرمت عمارت پیر بکران، اشاره کرد: درباب ادامه مباحث مرمتی در عمارت پیر بکران و آثار موجود در حریم آن بطور قطع خیرین و شهرداری باید به کمک ماداره میراث فرهنگی بیایند، متأسفانه ما تا الآن موفق نشده ایم از این نهادها کمک بگیریم درحالی که پیگیری زیادی انجام دادیم؛ حتی همین شرکت تهیه مواد باید بواسطه قانون در فعالیت خود تغییر بوجود آورد و به بحث مرمتی عمارت ورود پیدا کند. در این خصوص مکاتبه های زیادی داشتیم و جلسه های مختلفی با مسئولان مرتبط برگزارشده و قول هایی برای مرمت و بازسازی داده شد ولی تا الآن عملی نشده است.
کریمیان با تاکید باردیگر بر این که مهم ترین لطمه وارده به عمارت پیر بکران به سبب انفجارهایی است که برای استخراج سنگ آهک در معدن به انجام می رسد، اظهار داشت: هرچه مرمت نماییم وقتی منبع لطمه قطع نشود عملاً بی فایده است و باید منبع لرزش ها از بین برود.
منبع: ftour.ir
