تور مسافرتی: اصفهان احیای جریان طبیعی آب زاینده رود، آموزش بوم گردی ها و گردشگران، حفظ بافت تاریخی در مناطق کویری و توسعه گردشگری در کویر و بیابان، دارای پیوستگی هستند و بنظر می رسد اولویت اول و سنگ بنای گردشگری استان، احیای جریان آب در بستر رودخانه باشد.
این جملات مختصری از مباحثی بود که روز چهارشنبه (۳۱ خردادماه) در کاوش چهارم سلسله نشست های شهرکاوی، تأملی در رابطه با آینده شهر، با عنوان اولویت های توسعه گردشگری استان اصفهان کدام هستند؟ مطرح، و با حضور صاحبنظران گردشگری به میزبانی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان، در سرای بدیع برگزار شد.
در این نشست مهری شاهزیدی، مدیر گروه مطالعات گردشگری جهاد دانشگاهی ضمن اشاره به اهداف و رویکرد نشست های شهرکاوی، اظهار داشت: این نشست ها دو هدف را دنبال می کند؛ نخستین هدف اینست که افراد را در جامعه علمی و در موضوعات خاص باهم آشنا کند. برخی افراد در جامعه علمیِ شهر های دیگر شهرت داشتند یا در تخصص ها و فضاهای علمی دیگری مطرح شدند. ما درصدد جذب مخاطبان زیادی نیستیم. مقرر است افراد به صورت دست چین شده در این جلسات بنشینند و ما در حد توان خود، روایت این جلسات را تدوین نماییم و در اختیار مسئولین قرار دهیم.
نباید در مناطق خشک منتظر برنامه درسی وزارت علوم ماند
محسن ادیب، مدیر سایت کویر و بیابان های ایران نیز در این جلسه، اظهار نمود: نیمی از مساحت استان اصفهان بیابانی است. بناهای تاریخی و محور زاینده رود در چنین بستری واقع شده اند. بناها در این منطقه الگو گرفته از معماری کویر هستند و ۱۵۰ کیلومتر از رودخانه زاینده رود در منطقه کویری واقع شده است. در شمال و شمال غرب استان، دریاچه نمک کویر مرنجاب، کویر مصر، پارک ملی کویر، باطلاق گاوخونی، لیگ شتران، لیک گاوخونی، برخی از کویرهای استان هستند.
او با اشاره به اینکه در گردشگری پایدار فاکتورهایی تعریف می شوند که برای پیشرفت گردشگری باید همه این فاکتورها به کار گرفته شده باشند، اضافه کرد: خدمات و راهنمای متخصص و جذابیت های منطقه بخشی از این پتانسیل ها هستند و همه این فاکتورها باهم معنا پیدا می کنند؛ برای مثال منطقه مرنجاب که یکی از جاذبه های طبیعی استان بود به علت توسعه صنعتی، کشاورزیِ افسارگسیخته، توسعه گردشگری بدون در نظر گرفتن ضوابط و اصول گردشگری پایدار، گردشگری فله ای، اکوسیستم زیبا و زیست بوم خویش را ازدست داده است. همین اتفاق در سالهای آتی امکان دارد برای دیگر جاذبه های طبیعی استان رخ دهد. در استان چندین اثر طبیعی داریم.
مدیر وبسایت کویر و بیابان های ایران ضمن اشاره به دیگر جاذبه های طبیعی استان که به علت عدم وجود زیرساخت ها قابل بازدید نیستند، خاطرنشان کرد: یکی از جاذبه های مشترک استان اصفهان با استان سمنان، چین خوردگی های دوره میوسن است که قابلیت ثبت جهانی دارد و دومین اثر بیابانی ایران و سومین اثر طبیعی کشور است. علیرغم وجود پتانسیل ها، اما زیرساخت ها فراهم نیستند. اصول اولیه چون مسیر مناسب و تربیت لیدر متخصص وجود ندارد. سیستم آموزشی ما در تربیت لیدر متخصص ضعیف بوده است. فارغ التحصیلان گردشگری با مسافر عادی فقط در حد کدهای رفتار متفاوت هستند.
ادیب نیازهای زیرساختی کویرگردی را برشمرد و افزود: کمپ سایت، طراحی مسیر، قانون برای طبیعت، متولی مشخص، آموزش بوم گردی ها، ضرورت تغییر برنامه ریزی درسی در استانهای بیابانی و آموزش و تربیت گردشگران نیازهای مبرم ما هستند. نباید در مناطق خشک منتظر برنامه درسی وزارت علوم ماند. خودِ استان ها با عنایت به موقعیت جغرافیایی باید برنامه درسی تدوین کنند، برای مثال سمنان رشته مهندسی بیابان تدوین شده است.
او تنها راه نجات از تنش های آبی استان را گسترش گردشگری پایدار دانست و اظهار داشت: تنش های آبی در استان اصفهان همین الان زیاد هستند و هر هفته کشاورزان معترض شرق اصفهان اعتراض می کنند و اساسا این تنش های آبی بیشتر هم خواهد شد. تنها راه نجات مناطق بیابانی از بیکاری و مهاجرت اینست که گردشگری در این مناطق توسعه پیدا کند. روستای گردشگری مصر با عنایت به توسعه گردشگری در این روستا مهاجرت معکوس داشته است.
این فعال حوزه گردشگری افزود: بااین وجود ما شاهد می باشیم که مسئولین درصدد توسعه کشاورزی و انتقال آب به این مناطق هستند. توسعه کشاورزی در مناطق بیابانی سفرهای آب های زیرزمینی کمتر خواهد شد و درنتیجه، تالاب ها خشک خواهند شد و منشأ فرسایش بادی خواهند شد و ما با بحران ریزگردها مواجه می شویم؛ پس می بینیم که هیچ راه گریزی جز اشتغال زایی با توسعه گردشگری وجود ندارد.
ادیب، گسترش گردشگری را نیز مولد تعارضات و لطمه هایی در مناطق گردشگری دانست و اضافه کرد: عمده ترین این تخریب ها، تخریب پوشش گیاهی در بیابان ها و بخصوص نقاطی هستند که باد مسلح به سلاح ماسه است و بادها خراش های سطحی ایجاد می کنند و پوشش گیاهی را از بین می برند. مداخله انسانی برای حفظ پوشش گیاهی این مناطق لازم است. این پوشش گیاهی یا توسط دولت و یا مردم محلی برای قاچاق سوخت و چوب و تولید زغال از بین رفته است. تخریب پوشش گیاهی از زمان صفویه برای مثال در کویر مرنجاب ایجادشده است. در دوره صفوی جنگل های این منطقه برای ساخت کاخ های صفوی تخریب شدند و جایگزین هم نشدند. تخریب هایی که گروههای گردشگری انجام می دهند به علت آموزش ندیدن و نداشتن لیدر متخصص است. ما در استان به تعداد انگشتان یک دست لیدر متخصص نداریم و تعدادی که هستند به علت دغدغه شخصی کسب اطلاعات کرده اند.
تا چند سال قبل کویرگردی در ایران مطرح نبود
همچنین مهرداد قزوینیان، کویر نورد باسابقه کشورمان نیز با تاکید بر اشاراتی که محسن ادیب داشت، اظهار نمود: اصفهان یکی از مهم ترین کانون های گردشگری ایران است، بنابراین است که باید محور زاینده رود حفظ شود. ترکیه از ایران هندوانه وارد می نماید درحالی که خودش ۵۰۰ سد پر آب دارد. حتی این پیشنهاد مطرح می شود که با پمپ، آب رودخانه مسیر آب رودخانه در چرخش باشد. اصفهان شهری است که پیست اسکی و منطقه تاریخی و بیابانی را در خود جا داده است.
او هدف مسافران خارجی کویر را کسب آرامش و معنویت دانست و خاطرنشان کرد: عمده مسافران ما در دهه های گذشته، افراد بالای ۶۰ سال بوده اند. من حتی گردشگر ۹۰ ساله هم داشته ام که برای دوره نقاهت به ایران سفر کرده بود. اغلب این افراد همه دنیا را تماشا کرده بودند و به طورکلی باکسانی که به تایلند سفر می کنند متفاوت هستند. گردشگران کویر به کلی از دیگر مسافران متفاوت هستند. در کویر به دنبال معنویت و آرامش می گردند. اصلاً تا چند سال قبل کویرگردی در ایران مطرح نبود.
این فعال گردشگری در مورد فرآیند مطرح شدن کویر ایران در جهان اظهار داشت: گردشگر های خارجی که برای بازدید از کویر به صحرای آفریقا در لیبی و مصر و الجزایر می رفتند، با بروز برخی اتفاقات چون گسترش تروریست ها و اتفاقات دیگر در این کشورها مقصد گردشگری خود تغییر دادند و مقصد ایران را برای گردشگری بیابان انتخاب کردند.
قزوینیان ضمن اشاره به عوامل کمتر شدن متقاضیان خارجی سفر به کویر ایران بیان نمود: پس از کرونا و سقوط هواپیمای اوکراینی، تمایل به سفر به ایران کمتر شد و الان عربستان سعودی جای ایران و کویرهای آفریقا را با تبلیغات وسیع خود گرفته است.
او با اشاره به اینکه اخیرا عربستان سعودی پول نفت خویش را در حوزه گردشگری سرمایه گزاری نموده است، اظهار داشت: عربستان سعودی حتی مسابقات پاریس داکار را با بخشیدن پول و سرمایه به برگزارکنندگان، در کشور خود برگزار کرد و به این تربیت در سطح جهانی خودش را بعنوان یک جاذبه توریستی بیان نمود. گردشگر ها امروزه به صورت فله ای به عربستان وارد می شوند درحالی که پیش ازاین ویزا گرفتن برای سفر به عربستان بشدت سخت و محدود بود. عربستان میلیونها دلار پول نفت را در گردشگری سرمایه گزاری نموده است.
او در مورد ضرورت آموزش به بوم گردی ها در کنار تاکید برافزایش کمیت آنان اضافه کرد: در کویر مصر و فرحزاد حتی از تهران خانه خریدند یا افراد بومی مهاجرت معکوس کردند و اقامتگاه تأسیس کردند و با ماشین های گران قیمتی که خریده اند، به مسافران سرویس می دهند؛ اما این افراد آموزش ندیده اند. مثلا در وسط ریگ زرین یک اقامتگاه تأسیس شده است. این هتل وسط بیابان با فضا سنخیت ندارد.
انسان معاصر به دنبال کشف و شهود و ماجراجویی است
علیرضا دلال زاده، متخصص رشته مهندسی آب، در این جلسه اظهار داشت: حیاتی ترین نیاز زندگی انسانی آب است و آب است که آتش را کنترل می کند و به شکلی باید اظهار داشت که آب اصلاحگر است. هر طرح توسعه باید به آب توجه داشته باشد. نبود آب منجر به فرونشست می شود و خاک و هوا بدون آب کیفیتی نخواهند داشت.
او با بررسی موقعیت جغرافیایی و حوزه تمدنی اصفهان اظهار نمود: استان اصفهان از شرق به غرب، کوه های زرد کوه و جلگه اصفهان و تالاب و بیابان ها را شامل می شود و از شمال به جنوب هم کوه های شمال به کوه های جنوب سمیرم می رسد. عملاً اصفهان چهارراه کشور و استان است و حول زاینده رود شکل گرفته است. ساختار اولیه اصفهان در تپه های مشرف به پل شهرستان بوده است. مردم در چند هزار سال قبل کنار آب سطحی ساکن می شدند و آب را برداشت می کردند. جایی تمدن شکل می گیرد که محل سکونت کنار آب باشد و درعین حال در حاشیه اطمینانی از خطراتی چون سیل قرار بگیرد و در امان باشد. مردم به تدریج به سمت شمال و میدان عتیق آمده اند و به مرور با کندن چند متر زمین به منبع دائمی آب دست پیدا کردند و با منابع آب زیرزمینی آشنا شدند.
این دغدغه مند حوزه گردشگری هر کار توسعه ای را نیازمند به منبع آب دانست و اضافه کرد: بوم گردی ها، بافت تاریخی و کویر نیازمند آب زاینده رود هستند. زیر پای بافت تاریخی این شهر آب باید وجود داشته باشد وگرنه اتفاقات ناگواری برای بافت تاریخی رخ خواهد داد. احیای زاینده رود اولویت بیشتری در سایر بخش های گردشگری در استان دارد.
سفر برای کسب لذت و تماشا نیست
هاجر مهرجویان، فعال گردشگری در این نشست به عرضه تجربه ها و دغدغه های خود پرداخت و اظهار نمود: من و سجاد حقیقت برای دیدن بوم گردی ها سفرهای گوناگونی داشتیم. برای مثال برای کسب تجربه در بوم گردی نارتیتی، به تفت سفر کردیم.
او ضمن اشاره به تبارشناسی سفر در دوران باستان تاکید کرد: در قرون باستان مردم بعنوان یک تماشاگر برای کسب لذت سفر می کردند. مسافران فقط نقش تماشاگر داشتند. از شهر بازدید می کردند و خارج می شدند. به مرور گردشگری انبوه عنوان شد. این سبک گردشگری می گفت گردشگران مطابق برنامه خاصی در فلان شهر می توانند ۵ بنای تاریخی را ببینند و از شهر بیرون بروند. این نوع گردشگری کشف و شهودی با خود به همراه نداشت. راهنماها کشف را انجام داده بودند و به مخاطب عرضه دادند.
این بانوی فعال گردشگری دغدغه گردشگران امروزی را کشف و شهود در طول سفر دانست و اضافه کرد: از میانه قرن ۱۹۰۰ با تشکیل مفاهیمی چون توسعه پایدار و گردشگری پایدار، سبک سفرهای جدید شکل گرفتند. در این سبک جدید به توریست برنامه بازدید داده نمی گردد. این سؤال برای انسان مدرن بوجود آمد که تا کی ما این تک بناهای یک شهر را ببینیم؟ انسان معاصر به دنبال کشف و شهود و یافتن و ماجراجویی است.
مهرجویان با اشاره به اینکه امروزه در کنفرانس آتن، بافت تاریخی و مشارکت مردمی در گردشگری مطرح گردیده است و تک بناها را کنار گذاشته اند، یادآوری کرد: در این کنفرانس این که گردشگران در محل سفر چه باید بکنند مساله بود و گردشگری مسئولانه و کنشگر برای کشف و شهود، درنتیجه این تغییر رویکرد به وجود آمد. مفهوم اکولوژیا بوم گردی در این خصوص در ایران زاده شد.
در ادامه این نشست، او با انتقاد از عملکرد بوم گردی ها اظهار داشت: بوم گردی ها کاملا رویه متفاوتی را نسبت به اکولوژها پیش گرفتند. اکولوژها خارج از شهرها و با امکانات کمی خدمات می دهند و گردشگران بوم گردی می خواهند اثری بر خود و بیرون از دنیای خود داشته باشد. برای مثال می خواهند برای احیای کشت پوشش گیاهی رو به نابودی در منطقه آن بوم گردی تلاشی کرده باشند.
این فعال گردشگری و مؤسس بوم گردی کاج افزود: صرفا سفر برای کسب لذت و تماشا نیست و گردشگران لذت را در جهت مسائل دیگری کسب می کند. این نوع گردشگری می گوید توریست وارد شهر می شود با یک مساله مواجه خواهد شد و تأثیری بر آن مساله می گذارد و بار دیگری که به این شهر سفر کند، با مساله دیگری مواجه می شود.
مهرجویان، بوم گردی ها را مؤثر در ایجاد تغییرات گردشگری در سطح مناطق خود دانست و خاطرنشان کرد: بوم گردی حاج رییس در بوشهر در سال ۱۳۹۶ فستیوال کوچه را ترتیب داد و پدیده موسیقی در کوچه را بعنوان یک پدیده گردشگری بیان نمود. همین فستیوال، تغییرات کلانی در فضای گردشگری بوشهر به وجود آورد. آمار گردشگران بوشهر بعدازاین ابتکار عمل بشدت افزایش پیدا کرد. بوم گردی برای کسب تجربه است و درنتیجه آن تعاملات اجتماعی شکل می گیرد. در شهر های کوچک اتفاق کسب تجربه در همان بومگردی اتفاق می افتد.
او در انتها با توصیف مخاطبان اصیل بوم گردی ها اظهار داشت: مخاطبان بوم گردی ها کسانی هستند که مدت زیادی را در یک شهر می مانند و با برنامه بوم گردی، مقرر است که کنشی در منطقه داشته باشند. بوم گردی یک نمونه گردشگری پایدار می باشد که به دنبال نقش جهان و تک بناها نیست. خود بوم گردی جذابیت کافی برای جذب توریست دارد. کسب وام های کلان و تبلیغات، با فضای روحانی و دلی بوم گردی در تضاد است و توریست را جذب نمی نماید. بوم گردی ها با آبادگری دوشادوش هستند.
منبع: ftour.ir
