تور مسافرتی: اصفهان بازگشت به هویت زنانه‌ی روضه، با تاکید بر سرمایه فرهنگی و مردمی جز بوسیله شناسایی روضه های قدیمی در محلات سنتی ممکن نیست. روضه‌ی خانه تاریخی بنکدار با ۱۷۴ سال سابقه در اصفهان، هنوز با حفظ سبک سنتی خود به حیات ادامه می دهد.
روضه و مویه، امری زنانه، استراتژی زنان بازمانده بعد از هر حادثه ای دل خراش است. همین رویکرد است که منجر به ایجاد هنرهایی بی بدیل همچون لالایی های مادرانه با مضامینی پر سوز و با شرح قهرمانی ها و پیروزی ها یا شکست ها و صحنه های دل خراش شده است. روضه و مجالس گوناگون و کوچک آن، یکی از مظاهر واکنش زنان بازمانده از عاشورا است. بعد از عاشورا نیز، زنان بازمانده همچون حضرت زینب(س)، حضرت ام البنین، حضرت سکینه، رباب و دیگران، با برگزاری مجالس گریه به شرح ظلم ها و وقایع عاشورا در مدینه پرداختند، بطوریکه در مورد علت تبعید حضرت زینب(س) نقل شده است که او مدینه را تا حد شورش مقابل امویان، تهییج کرده بود.
برای درک بهتر زنانه بودن روضه، به سراغ یکی از مراسم های قدیمی در اصفهان رفتم که حدود ۱۷۴ سال سابقه دارد. خانه بنکدار که در محله‌ی بازار اصفهان و در خیابان عبدالرزاق واقع شده، هر ساله و در روزهای ماه محرم، میزبان زنان و حتی مردان عزادار است.
در حسینیه بنکدار، امکانات بیشتری که در اختیار زنان قرار گرفته، امکان های جدیدی نیز برای آنان به وجود آورده است؛ برای مثال درعین حال که زنان با مردان چشم درچشم نمی شوند و برای گریه معذب نیستند، با سخنران ارتباط چشمی دارند و همین مسئله منتج شده که سروصدا و پچ پچی در مجلس به گوش نرسد. در این مجلس از مداحی و سینه زنی، خبری نیست و سخنران در جایگاه روضه خوان، پایان سخنرانی را به روضه کوتاهی در هم می آمیزد.
من که مدت ها بود در حاشیه مداحی ها و شورها و سینه زنی های مردانه، شیون زنان در روضه را از یاد برده بودم، این امکان یک دفعه دیگر در این مجلس برایم مهیا شد. سخنران که تلاش می کند با سخنرانی، افکار مخاطب را برانگیزد، در روضه خوانی می کوشد که احساسات مخاطب را نیز درگیر کند و در این فرایند، درک عمیق تری از واقعه عاشورا را به او منتقل کند. پس چشم هایم را می بندم و به شیون ها گوش می دهم. با هر شیون، صحنه های عاشورا برایم تداعی می شود. صدای شیون بلند می شود و گویا در همین لحظه است که آتش به خیمه ها افتاده… صدای شیونِ بعدی بلند می شود و گویی اکنون حسین و خاندان پیامبر درحال وداع با یکدیگر هستند. همه‌ی صحنه ها برای من قابل تجسم هستند.
سخنران از منبر پایین می آید و روحانی دیگری بر کرسی می نشیند. زنان نیز جای خودرا به زنان دیگری می دهند که بتازگی وارد مجلس می شوند. مجلس بصورت منبر پشت منبر برگزار می گردد و هر سخنران ۴۵ دقیقه برای سخنرانی و روضه خوانی زمان دارد.
زنی مسن که بر پله‌ی سکو نشسته است می گوید: ۳۵ سال است که از شهرستان های اطراف اصفهان، بامداد زود حرکت می کند و خودش را به این جلسه می رساند. او باوجودی که در یکی دو سال قبل همسر و فرزندانش را ازدست داده، رانندگی آموخته و خودش به تنهایی در این نشست حاضر شده است. تعداد کودکان نیز در این مجلس محدود است، اما با وجود این که این مجلس دارای قدمت است و بامداد زود برگزار می شود، حضور دختران جوان حدوداً ۲۰ ساله چنان پر رنگ است که نمی توان از آن چشم پوشی کرد.
در سه طرف بنا، پنج دری و در یکی از اضلاع آن، ۹ دری دیده می شود. زنان در شاه نشین و ضلع روبه روی آن و حیاط خانه نشسته اند و مردان در اتاق پشت سر و اتاق ۹دری که پیش روی سخنران است، جای داده شده اند و این فضا امکان رؤیت روحانی در مرکز را برای همه عزاداران شامل زنان و مردان فراهم نموده است. بر ستون های بنا، تصاویری از بانیان گذشته‌ی روضه نصب شده که نشان دیگری از قدمت این روضه خانگی است.
خیمه ای که در سقف حیاط به چشم می خورد، با طرح های کوچک و بزرگ سرو که نماد پایداری و استقامت است، پوشیده شده، و درمجموع سعی شده که این خانه قاجاری با پارچه های سبز و سیاه، فضاسازی شود. خبری از کتیبه ها و دکورهای گرافیکی امروزی نیست که در بعضی موارد سبب چشم وهم چشمی های خاصی بین هیئات می شود. البته با وجود این که تلاش وراث این خانه برای حفظ و نگهداری آن ستودنی است، اما آثار رطوبت بر دیواره های طبقه پایین و بالای بنا دیده می شود و همین مطلب من را برای امکان ادامه برگزاری مجالس روضه در این بنا در سال های آتی نگران می کند.
به محض خروج از این خانه تاریخی، با صفی از عزاداران مواجه می شوم که حتی برای صرف چای و نان خشک قندی حاضر نیستند از صف بیرون بروند و احیاناً فرصت حضور در منبر بعدی را از دست بدهند. یکی از خادمان به آنان چای تعارف می کند و یکی دیگر از خدام از عزاداران خواهش می کند که استکان ها را گرو نبرند. بیرون درب، زن ها صف بسته اند. این حسینیه تا ظهر ۸ نوبت خالی و پر می شود. اینجا بنظر می رسد حضور جمعیت کلان مهم نیست، بدین سبب بجای بزرگ کردن حسینیه، زن ها نوبت به نوبت داخل مجلس می شوند و این خاصیت زنانگی روضه است که کیفیت در آن فدای کمیت نمی شود.
خادمان این حسینیه، مردان سپیدموی با جامه هایی سبزرنگ هستند که در دو چای خانه بر دو درب ورودی حسینیه خدمت می کنند و تعداد دیگری از آنان نیز تلاش می کنند ورود و خروج زنان به مجلس را کنترل و آنان را به سمت انتهای خانه و بخشهایی که جا برای نشستن هست، هدایت کنند.
فرهاد بنکدار، برگزارکننده فعلی این مراسم درباب قدمت این روضه به ایسنا می گوید: قدمت این روضه حدوداً به ۱۷۴ سال پیش بازمی گردد و ۲۳ سال است که من متولی این روضه هستم.
او درباب نحوه برگزاری مجلس روضه در خانه بنکدار بیان می کند: هر روز حدوداً ۸ منبر در حسینیه برگزار می گردد و ما اهتمام می نماییم به سبب گرمی هوا، مراسم را تا ساعت ۱۰ بامداد به انتها برسانیم. البته چندین کولر در حسینیه تعبیه شده، ولی برای گرمای ساعات ظهر جوابگو نیستند.
متولی این روضه‌ی با قدمت تاریخی، ادامه می دهد: از قدیم، شیوه‌ی منبر پشت منبر یک سنت بوده است و یک ساعت پیش از اذان بامداد شروع می شد و تا حوالی ظهر ادامه داشت. نماز جماعت بامداد به امامت حاج آقا حسن صدیقین برگزار می گردد و سپس دعای عهد و زیارت عاشورا و قرآن قرائت می شود و با مداحی و سخنرانی ادامه پیدا می کند.
او درباب امکان استفاده از طبقه فوقانی خانه بنکدار، تصریح می کند: طبقه بالای بنا به سبب که این ساختمان حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد، دیگر توان تحمل جمعیت را ندارد و از امسال برای عزاداری محرم استفاده نمی گردد. این بنا از جنس خشت و گل است و توانی به اندازه توان بتن را ندارد.
برگزارکننده این مجلس با اشاره به این که حسینیه بنکدار وقف روضه نیست، می افزاید: اجداد ما نسل به نسل بصورت خودجوش این روضه را در این خانه برگزار کردند. پدر مرحوم من خودش در این خانه ساکن بود و در همین خانه هم فوت کرد و این ملک بصورت موروثی به من و فرزندان برادر و فرزندان عمه ام رسیده و بصورت مرسوم، مسئولیت برگزاری روضه را هم فرزندان پسر به عهده گرفته اند.
بنکدار در پاسخ به این پرسش که آیا اداره کل میراث فرهنگی استان برای مرمت بنا ورودکرده است یا خیر، می گوید: در سالهای قبل، میراث فرهنگی بودجه ای برای مرمت این ساختمان به ما نداده و اگرهم مساعدتی بکند، در ازای هر هزارتومانی که بدهند کلی تعهد می گیرند که اگر یک آینه افتاد باید جریمه بدهید. این خانه هم، محل تجمع است و گاهی ازدحام در آن به قدری زیاد است که ممکنست فردی در جمعیت گرفتار ضعف شود. طوری نیست که چند گردشگر محدود رفت وآمد داشته باشند و نگهداری از آن ساده باشد و نمی توان تعهدی در باب صیانت از بنا داد؛ بنا بر این برای نگهداری از بنا مساعدتی نکرده اند.
او با اعلان اینکه مرمت این بنا توسط مالکین با هزینه شخصی به انجام می رسد، تاکید می کند: ۱۱ ماه از سال درب این خانه بسته است و ۱۲ روز از سال پذیرای مردم و عزاداران اباعبدالله است و در نهایت ما یک ماه پیش از محرم برای تعمیرات مورد نیاز اقدام می نماییم. درحقیقت برای مرمت بنا باید بصورت شخصی هزینه نماییم.
به گزارش تور مسافرتی به نقل از ایسنا، در حسینیه بنکدار، از قدیم برای نماز صبح، آقایان در حیاط پایین منبر صف می بستند و خانم ها پشت سر آقایان در سایر حیاط ها و اتاق ها به نماز می ایستادند. پس از پایان نماز و قرائت دعای عهد و زیارت عاشورا آقایان داخل اتاق ها می روند و خانم ها پایین منبر می نشستند؛ این نحوه‌ی نشستن از قدیم مرسوم بوده است. همین طور بانی اصلی این مجلس، آنرا جهت روضه خوانی برپا داشته و این سنت همچنان حفظ شده و سینه زنی فقط در ایام عاشورا و تاسوعا به برنامه مجلس اضافه خواهد شد. در آخر باید اظهار داشت که مردم می توانند نذورات خودرا بصورت قند، چای، پولکی، نان خشک قندی و یا بصورت نقدی جهت مصارف مختلف داخل صندوق بیندازند و یا به بانی روضه تحویل دهند.
