تور مسافرتی: مجسمه نادرشاه افشار بزرگترین مجسمه برنزی کشور است که مرمت آن روند اصولی را طی کرده است اما هنوز این مجسمه در معرض لطمه کلاغ ها و آلاینده هاست.
به گزارش تور مسافرتی به نقل از مهر، فتح الله نیازی سرپرست گروه مرمت مجسمه نادرشاه در پژوهشگاه میراث فرهنگی گزارشی به مناسبت هفته پژوهش ارائه و درباره ی گذری بر نتایج حفاظت و مرمت مجسمه صحبت کرد. وی در این گزارش با تکذیب تکان های ۲۰ سانتی این مجسمه که چند سال پیش حرف آن بر سر زبان ها افتاده بود، از دقت و هنرمندی به کار رفته در این مجسمه آگاهی داد و روند مرمت آنرا نیز تشریح نمود و اظهار داشت: این مجسمه روی سکویی به ارتفاع ۱۷ متر قرار دارد که طراحی آنرا مرحوم هوشنگ سیحون انجام داده و مرحوم ابوالحسن صدیقی نیز آنرا اجرا کرده است. البته تا آن زمان که پاکسازی نشده بود، اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی هم نمی دانست که مرحوم صدیقی آنرا اجرا کرده است چون نام مجسمه ساز در زیر آلاینده ها پنهان شده بود و ما نام او را در زمان پاکسازی پیدا کردیم همین طور سال ساخت آن نیز مشخص شد.
نیازی اظهار داشت: مجسمه نادرشاه به عنوان یکی از یکی از فاخرترین مجسمه های شه ری دهه ۳۰ در رم ایتالیا ساخته شد و در ارتفاعی ۵ متری از پایین تا تبر نادر، با وزنی بیش از ۱۴ تن قرار دارد. نیازی با اشاره به اینکه این پروژه یکی از با اهمیت ترین پروژه های مرمت مجسمه های روباز شهری است که توانسته با این فرم پژوهش کار را به عاقبت برساند اظهار داشت: مجسمه نادرشاه بزرگترین مجسمه برنزی است که تا کنون مرمت شده است. از این جهت بسیار اهمیت دارد حتی الان می توانیم این روند پژوهش را در جاهای دیگر و کشورهای دیگر نیز اجرا نماییم.
نیازی با بیان این که سال ۹۶ کارهای مطالعاتی این مجسمه انجام شد اما بعد از اختصاص اعتبار درسال ۱۴۰۱ مرمت آن به عاقبت رسید اظهار داشت: مرحوم سیحون دقت زیادی در طراحی این مجسمه داشته است ما این را زمانی که مرمت و پاکسازی کردیم متوجه شدیم چون مجسمه طوری تولید شده که بتواند از تنش باد پیشگیری کند و پایه آنرا بصورت شیب دار درست کرده است. بخش عظیم مجسمه تو خالی است و می توانست باد آنرا خراب کند اما از سال ۴۲ که نصب شده تا کنون هیچ اتفاقی نیفتاده دلیل آن هم به خاطر سکوی شیب دارش است. وی ادامه داد: در دوره ای عنوان شد که این مجسمه ۲۰ سانت تکان خورده است. روند آزمایشگاهی صورت گرفت و دیدیم که هیج تکاین نخورده ولی این اتفاق سبب شد که کار مرمت را انجام دهیم. نیازی اظهار داشت: تنشی روی پشت اسب و لباس نادر وجود داشت که نگران کننده بود. شاهد گذاشتیم و دیدیم دهانه ترک بازتر شده است و اگر مجسمه در این بخش ترک عمیق تری برمی داشت؛ قسمتی از آن سقوط می کرد.
وی از روش های به کار برده شده در مرمت آگاهی داد و اظهار داشت: ما تمام روند مطالعاتی را پیش بردیم حتی روی نمونه آلیاژها کار کردیم ولی نتایج کار چیزی دیگری شد. موقعی که سطح ترک را باز کردیم دیدیم ریخته گری که برای آن شده، ناخالصی زیادی داشته است و حفره زیادی داشت پس ترک را باز کردیم و جک گذاشتیم تا باد ترک را بیشتر نکند پس از آن به محدوده ای که ترک داشت گرما برای جوشکاری دادیم و نتیجه مطلوب گرفته شد.
این مرمتگر پروسه جوشکاری ترک های تنشی مجسمه را توضیح داد و اظهار داشت: این جوشکاری با لحیم سخت انجام شد. همین طور قرار بود قرار بود ۵ متر از سطح آنرا پتینه و مرمت نماییم اما به کل مجسمه تعمیم داده شد. در سالهای مختلف این مجسمه پایش نشده بود بدین سبب مجبور شدیم که کل مجسمه را باردیگر مرمت نماییم. این عضو پژوهشکده حفاظت و مرمت با اشاره به اینکه این مجسمه در سال ۱۳۳۸ ریخته گری شده و سال ۱۳۴۲ نصب شده است اظهار داشت: ما مجسمه را نیز در سال ۹۷ پاکسازی کردیم ولی از آب مقطر استفاده شد چون آب آن منطقه به علت شرایط کلری بودن و نمک برای پاکسازی مجسمه مناسب نبود. بگفته نیازی؛ سیحون محدوده مجسمه را با المان باغ ایرانی طراحی نموده بود اما بعداً مدیران، به سلیقه خودشان درخت های دانه دار مثل کاج در آن محدوده کاشتند. فضله کلاغ و کبوترهایی که در این درختها هست سبب خوردگی مجسمه شده است. نویزر نصب کردند تا پرنده ها نزدیک آن نشوند ولی مثل این که آن نویزر پس از مدتی خراب شد و ناکارآمد بود. وی به جرم های سخت روی مجسمه اشاره نمود و اظهار داشت: نمی شد آنها را با شست و شوی معمولی از بین برد. مخالف باز شدن مجسمه بودیم نیازی اظهار داشت: پای راست و کمر اسب لطمه خوردگی داشت دسترسی به فضای داخلی مجسمه نداشتیم. بدین سبب آندوسکوپی کردیم تا ببینیم چگونه می توان آنرا ترمیم کرد. چند سال پیش پسر مرحوم صدیقی پیشنهاد داده بود که مجسمه پایین بیاید باز شود و یک دفعه مرمت کامل کند ولی آن زمان مخالفت شد ما هم موافق نبودیم. چون اصالت اثر خدشه دار می شد. زمانی که این بخش از مجسمه را ساخته بودند، از هم جدا بوده است، کسی می توانسته از یک دریچه به داخل اسب برود و پیج های آنرا پرچ کند و وقتی کارش به اتمام رسید، از یک دریچه بیرون بیاد و کار را ببندد ولی ما کار پایش این بخش را با آندوسکوپی داخل شکم اسب انجام دادیم و نیازی به باز شدن مجسمه نبود. این مرمتگر از لطمه به بخشهایی از پرچم دست سربازها اشاره نمود و اظهار داشت: برای پرکردن آن از چسب فلز اپوکسی دو جزئی به همراه مش پلی استایرن استفاده شد. وی ادامه داد: در زیر پای مجسمه صخره برنزی داریم که آب انباری داخلش هست. زمانی که مجسمه نادر تولید شده، مرحوم سیحون آینده نگری کرده بود که اگر آب در مجموعه برای آبیاری درختان نبود، از این آب انبار استفاده گردد. ولی بعدها آنرا بستند و سطح پایه را ایزوگام کردند! این ایزوگام کار درستی نبوده است از اینجا آب به پای اسب نفوذ کرده و لطمه زده است! اثر فضله پرندگان روی مجسمه نیازی بیان کرد: پس از اینکه مرمت مجسمه انجام شد، پس از سه ماه دیدیم که فضله پرندگان روی بدن اسب نشسته است این به علت کاشت درختان دانه دار است که پرندگان را به سمت مجسمه نزدیک می کند و سبب می شود این فضله ها روی آن بریزد. ما نامه زدیم که فکری به حال آن کنند باید درخت بدون لطمه زدن، جا به جا شود و به مجسمه نویزر وصل کنند تا پرندگان اطراف آن نروند. همانطور که حالا کاشی های حرم مطهر به علت نصب نویزر در امان هستند. نیازی اظهار داشت: این اثر جزو آثاری است که نباید مرمت آن رها شود. یک دفعه دیگر باید این مجسمه اسکن لیزر شود و مطالعات ادامه پیدا کند. باید بدانیم که تنش های مختلفی به آن وارد شده است یا نه. همین طور دسترسی به آن امکان پذیر نیست باید نردبان دائمی تعبیه شود. وی ادامه داد: باید سالانه کارهای حفاظتی همچون پاکسازی سطحی باید صورت گیرد. این مجسمه هم به پاکسازی نیاز دارد. البته آب آن منطقه کلرید است و با آن آب نمی توان پاکسازی کرد.
وی درخواست نمود که بررسی دوباره خوردگی بخش داخلی پای اسب، طراحی اجرای سازه نگهدارنده زیر اسب جهت جلوگیری از فرسایش دینامیکی و استاتیکی، تجدید پوشش نهایی هر ۵ سال یکبار بطور متناوب صورت گیرد.
