به گزارش تور مسافرتی، مولفه های موثر در شیوه انتخاب آثار نامزد شده در لیست میراث یونسکو تابعی از ساختار حکومتی کشورهای عضو و ساختار یونسکو است و باید شیوه انتخاب آثار اصلاح گردد.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ روند ثبت جهانی در ایران در خلال سالهای متمادی پس از پیوستن ایران به کنوانسیون میراث جهانی، مسیر پر فراز و نشیبی را پیموده است. اما در سالهای اخیر این روند نشانه های نگران کننده از خود بروز داده است که با سفارش به عدم ثبت ماسوله توسط نهادهای مشاور کمیته میراث جهانی به علت عدم توجیه ارزش های برجسته جهانی اثر، نگرانی ها در مورد ادامه موفق ثبت جهانی آثار ایران را بیش ازپیش کرده است. ایران هم اکنون ۲۷ اثر در لیست میراث جهانی به ثبت رسانده و در این میان در سالهای اخیر در ثبت چندین اثر ناموفق بوده است (ماسوله و ارسباران طی پنج سال اخیر). ازهمین رو شناخت دلایل این عدم موفقیت و نگرانی به وجود آمده از ادامه این امر، می تواند به بهبود فرآیند مذکور کمک نماید و از عدم ثبت های آتی آثار ایران در لیست میراث جهانی جلوگیری نماید. اما درک وضعیت به وجود آمده فعلی نیازمند شناخت عوامل مؤثر بر میراث جهانی در ایران است. ازهمین رو این گزارش تلاش کرده تا با بررسی کلیه عوامل مؤثر بر میراث جهانی در ایران، نقاط قوت و ضعف آنرا شناسایی کرده و در نهایت راهکارهای اجرایی و تقنینی را ارائه نماید.
بررسی های دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نشان داده است دو دسته از مؤلفه ها بر این فرآیند تاثیر گذارند، بعضی از این مؤلفه ها در داخل کشور عمل می کنند، همچون عدم وجود ساختارهای سازمانی برای انتخاب آثار در کشور، غلبه فردگرایی، عدم وجود برنامه ریزی بلندمدت برای ثبت جهانی در کشور، عدم تعریف مبحث میراث جهانی به سبب تأثیرگذاری سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در درون و بیرون کشور در سیاست گذاری های کلان کشور؛ اما برخی دیگر از این مؤلفه ها در بیرون از کشور بر این فرآیند تاثیر می گذارند، ازجمله عدم عضویت ایران در کمیته میراث جهانی و مبحث مهم چانه زنی های فنی و سیاسی برای ثبت یک اثر.
فرایند ثبت میراث جهانی در ایران و عرضه پیش نویس قانونی توسط دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی بررسی گردید. در این گزارش به مبحث فرآیند ثبت یک اثر، انتخاب آثار، شیوه انتخاب توسط کشورهای عضو، عوامل مؤثر بر تصمیم گیری کمیته میراث جهانی پرداخته شده است. همینطور با عنایت به شناخت مسائل مترتب بر میراث جهانی در ایران دو دسته پیشنهاد اجرایی و تقنینی در این گزارش مطرح گردیده است. در این گزارش آمده: کنوانسیون میراث جهانی ابزاری مهم در جهت شناسایی و ثبت میراث مشترک بشریت است. ایران از سال ۱۳۵۳ به این کنوانسیون پیوسته و تابحال ۲۷ اثر از ایران هم در لیست میراث جهانی به ثبت رسیده است. از زمان پیوستن ایران به کنوانسیون میراث جهانی هیچ قانون و یا ضابطه تکمیلی بر قانون الحاق ایران به کنوانسیون میراث جهانی اضافه نشده است و به رغم موفقیت های کسب شده در ثبت تعداد قابل توجهی از آثار در لیست میراث جهانی، اما فرآیند مذکور به علت عدم داشتن ساختار مشخص در بدنه نهادی میراث فرهنگی، در خلال همه سالهای بعد از پیوستن ایران به کنوانسیون، با فراز و فرودهایی همراه بوده است.
همین روند در سالهای اخیر به علت اتکا به افراد، عدم وجود ساختار سازمانی کارآمد در بدنه وزارت میراث فرهنگی، عدم برنامه ریزی کلان در این عرصه، عدم وجود برنامه مشخص برای بهره برداری از مواهب ثبت جهانی و…. به سمت افول درحال حرکت است. نمونه های آنرا میتوان در پرونده ماسوله دید؛ جایی که امسال پرونده توسط ارزیابان میراث جهانی به عدم ثبت سفارش شد و تنها پس از مشورت های صورت گرفته با اعضای کمیته میراث جهانی پرونده توسط کمیته میراث جهانی به تعویق افتاد. این هم ماحصل نگاه های مدیریتی گذرا و بی توجهی به نیمه ساختارهای به وجود آمده و ثبات در دهه ۹۰ شمسی بود. ازهمین رو ضروری است تا برای ساماندهی و بهره برداری از ظرفیتهای مختلف میراث جهانی، اقدامات تقنینی هدفمندی صورت گیرد. نیاز است تا شیوه انتخاب آثار نامزد برای ثبت میراث جهانی منطبق بر وضعیت موجود حاکمیتی و نهادی اصلاح شود
ساختار میراث جهانی بعنوان یک فرآیند جامع که از سیاست گذاری تا ثبت و همینطور مدیریت و حفاظت و بهره برداری از ثبت را شامل می شود، در ساختار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جایگاه قانونی کارآمدی ندارد و به رغم بین دستگاهی بودن فرآیند میراث جهانی در سطح بین المللی تنها وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این امر دخیل است و در موارد میراث طبیعی با هماهنگی سازمان محیط زیست و سازمان جنگلها و مراتع برای ثبت جهانی نامزد می شوند.
نیاز به شیوه انتخاب آثار نامزده شده برای ثبت جهانی
بررسی ها نشان داده است که مؤلفه های مؤثر در شیوه انتخاب آثار نامزد تابعی از ساختار حکومتی کشورهای عضو و ساختار سازمان انتخاب کننده آثار است. بنابراین نیاز است تا شیوه انتخاب آثار نامزد برای ثبت میراث جهانی منطبق بر وضعیت موجود حاکمیتی و نهادی اصلاح گردد.
برخلاف نمونه های موفق در دنیا، فرآیند ثبت میراث جهانی در ایران از شفافیت کافی برخوردار نیست. در خلال این فرآیند نحوه انتخاب آثار، افراد تصمیم گیرنده، نامزدهای احتمالی و نحوه دریافت رضایت از ذی نفعان در فرآیند نامزدی آثار به درستی اطلاع رسانی نمی گردد. در این میان هیچ گونه دستورالعمل انتخاب آثار، صورت جلسه انتخاب آثار نامزد و معیارهای انتخاب آثار منتشر نشده است.
بررسی کشورهای موفق نشان داده است که اغلب کشورها قوانین ملی تکمیلی در مبحث میراث جهانی خود به تصویب رسانده اند که جایگاه نهادهای تصمیم گیرنده، فرآیند انتخاب آثار نامزد و نحوه تأمین مالی این فرآیند در این قوانین دیده شده است.
نقش ارتباطات فردی و چانه زنی ها با اعضای کمیته میراث جهانی
بررسی گزارش ارزیابی نهادهای مشاور از آثار نامزد ایران نشان داده است که اولاً رویکرد دو نهاد در ارزیابی پرونده های نامزد ایران متفاوت می باشد (ایکوموس بر بخش توجیه اثر و IUCN بر بخش مدیریت اثر متمرکز هستند) و ثانیاً شناخت رویکرد نهادهای مشاور در ارزیابی آثار نامزد ایران می تواند بر تهیه پرونده های نامزدی کارآمد مؤثر واقع شود.
همچنین مرحله دفاع از پرونده های نامزدی و چانه زنی در جلسات نهادهای مشاور کمیته میراث جهانی و همینطور در جلسات نهایی کمیته میراث جهانی یکی از مهم ترین بخش های ثبت موفق یک اثر را شکل می دهد. خیلی از پرونده های نامزد آثار ایران که در مرحله ارزیابی توسط نهادهای مشاور سفارش به موردی غیر از ثبت شده بودند با چانه زنی در جلسات کمیته میراث جهانی با اعضای حاضر در کمیته، نتیجه به نفع کشور تغییر یافته است. نقش افراد در این مرحله بسیار اهمیت دارد چونکه ارتباطات افراد سبب شکل گیری چانه زنی با اعضای کمیته میراث جهانی می شود.
فهرست میراث جهانی ایران و لیست موقت ایران بعنوان لیست بالقوه ثبت جهانی ایران دارای شکاف های جدی از نظر گونه شناسی، موضوعی و … است که نیازمند رفع آنها برای ثبت موفق در سالهای آتی است. مرتفع ساختن شکاف ها می تواند به توازن میراث جهانی در کل کشور از لحاظ توزیع جغرافیایی و موضوعی کمک نماید.
کشور ایران باید برای بهره برداری از فرصت های بوجود آمده از ثبت میراث جهانی، با برنامه محوری ثبت جهانی را از مقوله ای موضعی به موضوعی جامع و دارای ظرفیت برای توسعه در مناطق کم برخوردار تغییر دهد.
ایران از دوره اول (۱۹۸۰-۱۹۷۶) دیگر هیچ وقت به عضویت کمیته میراث جهانی، بعنوان مهم ترین نهاد در ثبت جهانی یک اثر، در نیامده است. عضویت ایران در این کمیته می تواند به ثبت موفق آثار و همینطور تأثیرگذاری در فرآیند میراث جهانی و تعمیق روابط با دیگر کشورها کمک نماید. عضویت در کمیته میراث جهانی همینطور می تواند به توسعه ابزارهای چانه زنی ایران در دیگر کمیته های یونسکو کمک نماید.
مشارکت مردم و ذی نفعان در فرآیند میراث جهانی در پایین ترین میزان خود است، این درحالی است که مشارکت و همراهی مردم می تواند به ثبت موفق یک اثر و بهره برداری صحیح از مواهب ثبت جهانی و توسعه در مناطق کم برخوردار کمک نماید و تجربه مشارکت مردم و ذی نفعان در فرآیند میراث جهانی در دنیا نمونه های موفقی را به دنبال داشته است.
به واسطه محدودیت های بوجود آمده توسط ثبت جهانی ازجمله حرائم آثار ثبت شده که اغلب محدوده های وسیعی را با محدودیت های حفاظتی روبه رو می کند و نظارت و حساسیت مستمر بر روی اثر ثبت شده توسط وزارت میراث فرهنگی و یونسکو و مشاوران آنکه هر دو عامل فشار بر مردم محلی به علت پیشگیری از توسعه نامتوازن می گذارد، عدم همراهی مردم می تواند خطری برای این آثار و درنهایت کشور به وجود آورد.
پیشنهاد راهکار تقنینی، نظارتی یا سیاستی
– هیچ جایگاه مشخصی برای افراد خبره و همینطور مؤسسات غیرانتفاعی در رابطه با میراث جهانی در فرآیند میراث جهانی در کشور دیده نشده است. این درحالی است که تجربه و توان علمی این افراد و مؤسسات می تواند در ثبت موفق آثار کمک نماید.
– اصلاح ساختار انتخاب آثار نامزد با تشکیل شورای میراث جهانی در درون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با حضور همه نهادهای مرتبط ازجمله وزارت خانه های امور خارجه، کشور و راه و شهرسازی و سازمان های محیط زیست و همینطور نهادهای غیرانتفاعی همچون کمیته ملی ایکوموس و IUCN، اعضای هیأت علمی دانشگاه ها، خبرگان و مدیران و دست اندرکاران سابق میراث جهانی در ایران،
– تهیه مطالعات تکمیلی برای شناسایی خلاءهای لیست میراث جهانی و لیست موقت ایران و تدوین سند چشم انداز میراث جهانی ایران،
– پیگیری عضویت ایران در کمیته میراث جهانی با محول کردن مسئولیت آن به وزارت امور خارجه با الحاق یک تبصره به بند «۱۸» ماده (۴) لایحه اهداف، وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی،
– راه اندازی وب گاه میراث جهانی ذیل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی؛ ازاین طریق میتوان همه اطلاعات موجود درمورد فرآیند میراث جهانی را با مردم به اشتراک گذاشت و میتوان فرصت همراهی با ذی نفعان و مردم در فرآیند میراث جهانی را ایجاد کرد. از طرفی می تواند بستری برای ارتباط توریستهای خارجی با آثار ثبت جهانی ایران باشد و به طورکلی در جهت تبلیغ و ترویج ارزش های آنها عمل کند،
– تدوین دستورالعمل انتخاب آثار و فرایندهای اجرایی شورای میراث جهانی با الحاق یک تبصره به بند «۳» ماده (۴) اهداف، وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی،
– امکان سنجی ثبت آثار لیست موقت ایران برای نامزدی نهایی به منظور ثبت در لیست میراث جهانی،
– تعریف نظام طبقه بندی آثار ملی برای تسهیل در شناسایی آثار واجد ارزش ثبت در لیست میراث جهانی،
– تدوین قانون ساماندهی و پشتیبانی از میراث جهانی کشور با هدف تکمیل قانون الحاق ایران به کنوانسیون میراث جهانی؛ این قانون تکمیلی باید در جهت مشخص کردن جایگاه سازمانی میراث جهانی در نهاد متولی، عرضه جایگاه سازمان های مردم نهاد در فرآیند میراث جهانی، محل تأمین منابع مالی برای محافظت از میراث جهانی و تدوین پرونده های نامزدی و همینطور ارتباط منطقی بین ثبت میراث جهانی و گردشگری حفاظت محور عمل کند.
منبع: تور مسافرتی
