تور مسافرتی: فرونشست و فروچاله مهم ترین مسئله زیست محیطی این روزهای اصفهان است، مشکلی که در اثر تصمیمات اشتباه در دهه های گذشته حاصل شده و این روزها نصف جهان را تهدید می کند.
خبرگزاری مهر – گروه استان ها- یزدان روحانی: اصفهان مانند خیلی از نقاط ایران، مسائل و مشکلات زیست محیطی کمی ندارد؛ از آلودگی هوا و ریزگردها گرفته تا خشکی زاینده رود. در بین یک مشکل بسیار پررنگ و خطرناک تر از دیگر مشکلات این شهر و استان است، مشکلی که حتی از نقشه های هوایی گوگل هم می توان آنرا دید. موضوع نشست زمین در دشت های اطراف اصفهان که حالا به آرامی خودرا در شهر و بناهای تاریخی نیز نشان میدهد.
تاریخ ایران اسلامی به اصفهان گره خورده، جایی که مسجد جامع شهر نشان از هنر اسلامی در ادوار تاریخی مختلف از قرون اولیه اسلام تا دفاع مقدس دارد و میدان نقش جهانش، اوج هنرنمایی شیعیان را به رخ جهانیان می کشد. بناها و بافت تاریخی اصفهان گنجینه ای گران بهاست که آثار آن در میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. با این وجود این میراث کهن، در عصر حاضر مانند دشت ها و مراکز مسکونی اطراف اصفهان گرفتار یک مشکل جدی شده و گویا زمین به جنگ با آن آمده است.
بر اساس اطلاعاتی که سازمان زمین شناسی کشور در سال ۱۳۹۷ منتشر نموده، رقم نشست زمین در اطراف پل های تاریخی اصفهان عددی بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر بوده که این عدد یک هشدار بزرگ می دهد. از طرفی هر روز ترک های جدید در میدان نقش جهان و بناهای اطراف آن (نظیر مسجد حکیم) پدیدار می شود.
با این حال در صحبت های کارشناسان اختلاف نظر درباره فرونشستی بودن یا نبودن ترک های به وجود آمده وجود داشته و دارد. حتی رضا اسلامی، مدیرکل زمین شناسی اصفهان نیز در این زمینه اظهار داشته بود: «عده ای می گویند ترک ها در پل های چوبی، سی وسه پل و خواجو فرونشستی نیست، اما بهترین راه اندازه گیری به وسیله ابزار دقیق یعنی GPS دو فرکانسه است در این راستا، سال ۱۳۹۳ نامه ای به اداره کل میراث فرهنگی ارسال و پیشنهاد این بررسی و همکاری داده شد، اما از آن سال این کار بلاتکلیف ماند».
او تاکید کرده بود که اگر این پایش توسط ابزار دقیق انجام و اندازه گیری شود، دیگر کسی نمی تواند فرونشست و آثار آن بر پل های تاریخی را کتمان کند.
تشکیل کارگروه تخصصی فرونشست در میراث فرهنگی
با این حال بنظر می رسد که مسئولان اداره کل میراث فرهنگی اصفهان نیز درباره مسئله فرونشست در آثار تاریخی حساس شدند و حتی تعدادی از مقامات مسئول این اداره کل ترک های حاصل شده در میدان نقش جهان را ناشی از فرونشست عنوان کردند.
بناهای تاریخی لطمه دیدند و منکر تأثیر فرونشست در آثار تاریخی نیستیم. بااینکه ممکنست تعدادی از لطمه های موجود به سبب فرونشست زمین نباشد، اما بطور قطع بناهای تاریخی در آینده نزدیک گرفتار فرونشست خواهند شد. بررسی آثار فرونشست در بناهای تاریخی نیاز به بررسی و لطمه شناسی بیشتر دارد
در همین رابطه علی فصیحی، کارشناس ارشد اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان که مأمور تشکیل کارگروه تخصصی برای مساله فرونشست در آثار تاریخی شده، به خبرنگار مهر اظهار داشت: با توجه به این که موضوع فرونشست یک مساله تخصصی است، بنا شد با دعوت از متخصصان و کارشناسان این حوزه، تأثیر فرونشست در آثار تاریخی اصفهان بررسی شود.
وی افزود: کارگروه تخصصی بحران فرونشست در آثار تاریخی بتازگی کار خودرا آغاز نموده و در مرحله اول آثار تاریخی شهر اصفهان و در مرحله بعدی آثار تاریخی استان اصفهان بررسی خواهند شد. جلسات اولیه کارگروه تشکیل شده و از مسئولان و متولیان بناهای تاریخی خواسته شده تا آخرین وضعیت بناهای تحت مدیریت خودرا عرضه کنند. تا آینده نزدیک گزارشات این کارگروه منتشر خواهد شد.
فصیحی اضافه کرد: هنوز تحقیقات کارگروه کامل نشده، با این وجود بناهای تاریخی لطمه دیدند و منکر تأثیر فرونشست در آثار تاریخی نیستیم. بااینکه ممکنست تعدادی از لطمه های موجود به سبب فرونشست زمین نباشد، اما بطور قطع بناهای تاریخی در آینده نزدیک گرفتار فرونشست خواهند شد. بررسی آثار فرونشست در بناهای تاریخی نیاز به بررسی و لطمه شناسی بیشتر دارد.
وی اشاره کرد: باید به سمت ارائه راه حل برای حل معضل فرونشست در آثار تاریخی حرکت کرد و کارگروه تخصصی تشکیل شده نیز تلاش دارد تا با مطالعه موردی در کشورهای دیگر به این راه حل ها برسد. لازمه کار تخصصی دوری از فضای احساسی است و باید به سمت تصمیم گیری و بررسی مسائل به دور از حواشی موجود حرکت کرد تا راه حل ها قابلیت اجرائی بیشتری داشته باشند.
بناهای تاریخی اصفهان، آبروی جمهوری اسلامی هستند
بحران نشست در زمین در اصفهان سبب شده تا خیلی از دستگاهها و متولیان شهری وارد عمل شوند و حداقل درباره این بحران صحبت کنند. یکی از مهم ترین ارکان مدیریت در هر شهری، مدیریت شهری و بدنه شورای شهر و شهرداری است. در اصفهان نیز شورا و شهرداری در صدد بررسی راهکارهای جلوگیری از نشست زمین و لطمه به اصفهان همچون بافت تاریخی هستند.
مجید نادرالاصلی، رییس کمیسیون آب شورای اسلامی شهر اصفهان در گفت و گو با مهر درباره بحران فرونشست، گفت: مشکل کمبود آب اصفهان تنها به خشکی زاینده رود محدود نمی گردد و امروزه مسائل و مشکلات دیگری همچون خشکی آب خوان ها و کاهش شدید آب های زیرزمینی نیز وجود دارد. از دست رفتن جریان زاینده رود مشکلات زیست محیطی بسیاری برای شهر ایجاد کرده است.
وی فرونشست را یکی از اشکالات اساسی ناشی از عدم جریان زاینده رود دانست و توضیح داد: برمبنای نظر متخصصان زمانی که به سفره های زیرزمینی آب نرسد و از سویی برداشت های مختلفی از آن صورت گیرد، مشکل فرونشست پدید می آید. صاحب نظران بر این باورند که میزان استاندارد فرونشست یک سانتی متر در سال است، اما امروزه همه نقاط اصفهان بیشتر از سالی ۵ سانتی متر فرونشست دارد.
عضو شورای شهر اصفهان اضافه کرد: در بعضی از ساختمان های شهر اصفهان، ترک های بزرگ، به شکل ترک های ناشی از زلزله به وجود آمده و شرایط نگران کننده است. این مشکلات فیزیکی به بافت های تاریخی اصفهان هم رسیده و در بعضی آثار و بافت های تاریخی ترک ها و نشست های زمین مشاهده می شود و راه کار آن به جریان افتادن آب اصفهان است.
نادرالاصلی با اعلان اینکه «بافت و آثار تاریخی را نمی توان با ترمیم و مرمت از فرونشست نجات داد، برای اینکه زمین کار خودرا انجام می دهد» اشاره کرد: بناهای تاریخی اصفهان، آبروی جمهوری اسلامی در دنیا هستند و باید به وضعیت آنها نگاه ملی داشت. اگر خدشه ای به آثار جهانی اصفهان بیافتد، برای کشور تبعات خواهد داشت و راه حل دائمی آن به نظر به جریان افتادن آب در زاینده رود است.
درد بی درمان
پدیده نشست زمین در اصفهان پدیده ای نو و تازه بشمار می رود و تعدادی از کارشناسان بر این باورند که نمی توان این پدیده را فرونشست دانست. گفته های این صاحب نظران حتی ترسناک تر از اظهارنظرات افرادی است که بحران اصلی اصفهان را فرونشست زمین و کمبود آب می دانند، برای اینکه این گروه معتقدند اصفهان گرفتار دردی است که درمان ندارد.
بافت و آثار تاریخی را نمی توان با ترمیم و مرمت از فرونشست نجات داد، برای اینکه زمین کار خودرا انجام می دهد
محمدحسین رامشت، عضو هیأت علمی گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه اصفهان یکی از متخصصانی است که نظری کمی متفاوت تر از دیگران دارد. او درباره پدیده فرونشست به خبرنگار مهر اظهار داشت: هم اکنون مشکل چاله ها و نشست هایی که به وجود آمده یک الگوریتم طبیعی است که در اثر آن دشت ها پایین و ارتفاعات به سمت بالا حرکت می کنند؛ به این مساله تکتونیک جنبا گفته می شود و همیشه وجود داشته است. امروزه تکنیک های جدید سبب شده تا اطلاعات بیشتر و بهتری گزارش شود و تصور این است که این پدیده ها محدود به زمانه ما می شود، در صورتیکه سابقه این پدیده به بالای حفر چاه ها و قنات های قدیمی بازمی گردد.
وی افزود: چاله هایی که در اثر پدیده «تکتونیک جنبا» ایجاد می شود، شکل و فرم خاصی دارد و در مناطقی ایجاد می شود که جنس متریال زمین مشخص است. این اشکال با فرم های چاله ای گسل و فرونشست متفاوت است و بنظر می رسد اصفهان درگیر این مساله است. بدین سبب بنظر می رسد چاله هایی که به وجود آمده بیشتر در اثر انحلال بوده تا مسئله فرونشست.
این متخصص ژئومرفولوژی اضافه کرد: بیشتر متخصصان حوزه آب و زمین شناسی از تکنیک هم بستگی در مطالعات علمی خود استفاده می نمایند، یعنی بطورمثال اگر در یک بازه ۲۰ ساله روند کاهش سطح آب های زیرزمینی و نشست زمین محاسبه می شود و اگر این اعداد با هم خوانایی و هم بستگی داشته باشند، به هم ارتباط داده می شود. از همین روی شاید خیلی از صاحب نظران معتقدند علت اصلی نشست های اصفهان پدیده فرونشست است.
رامشت با اعلان اینکه «پدیده ای که اصفهان درگیر آنست، مانند زلزله هیچ راهکار و راهکاری ندارد و به هیچ شکل نمی توان با آن مبارزه کرد» اشاره کرد: اگر این پدیده به شهر اصفهان و بافت تاریخی برسد، تقریباً می توان گفت هیچ راهکاری برای آن موجود نیست. تفاوت اصلی پدیده تکتونیک با فرونشست این است که فرونشست در مراکز دشت ها رخ می دهد، اما پدیده اول در حاشیه دشت ها و نزدیک به ارتفاعات. وقتی در وسط دشت کل سازه ها با هم نشست می کنند، این پدیده به چشم نمی آید، اما در حواشی دشت ها که چاله ها پدید می آیند به سبب اختلاف سطح، این پدیده خودرا نشان میدهد.
هم فرونشست داریم و هم فروچاله
با این وجود کارشناسان مختلفی که بر روی داده های دشت های برخوار و مهیار کار کردند، بر این باورند که اصفهان هم با فرونشست و هم با فروچاله درگیر است. بحرانی که امروزه در مراکز دشت ها بسیار حاد شده و آرام آرام به سمت مرکز تاریخی شهر در حرکت است.
بهرام نادی، دکتری عمران زئوتکنیک و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد به خبرنگار مهر اظهار داشت: نشست در گستره وسیع و ناشی از عوامل مختلف را فرونشست می خوانند. سطح بالایی آب خوان اصفهان برخوار هزار و ۶۰۶ کیلومتر مربع است و جنس این کاسه از سنگ شیل است و این سنگ نشستی نمی نماید. عمیق ترین قسمت این کاسه در دشت برخوار، در منطقه حبیب آباد واقع شده که ضخامت خاک در این منطقه حدوداً ۳۰۰ متر است. بدین سبب کاسه ای در این منطقه وجود دارد که به کوه ها مرتبط می شود.
وی افزود: فرونشست در این دشت ناشی از افت سطح آب زیرزمینی است، در سال ۳۱۱ میلی متر مکعب از این آب خوان برداشت می شود و این آب زیرزمینی توسط زاینده رود تغذیه ای ندارد. هر یک متر برداشت از این سفره آب، یعنی یک سانتی متر نشست زمین. هم اکنون در حبیب آباد دو و نیم متر نشست را شاهد می باشیم، اما از طرفی وقتی به سمت جنوب شهر اصفهان که سطح سنگ است حرکت می نماییم، شاهد نشستی نیستیم؛ مناطق مختلف شهر سطوح مختلفی از نشست دارند.
فرونشست و فروچاله هر دو در اصفهان وجود دارد و مشاهده می شود. وجود پدیده فروچاله نفی بر عدم وجود پدیده فرونشست نیست و آنچه در دشت مهیار و برخوار رخ داده، فرونشست است
این استاد دانشگاه با اشاره به خطر فرونشست در بناهای تاریخی، اشاره کرد: در سه دهه اخیر بطور متوسط سطح آب زیر زمینی ۴۰ متر پایین رفته، در نتیجه نشست های امروز پدیدار آمده و منطقه حبیب آباد در چند ماه اخیر ۱۲ سانتی متر نشست داشته است. اگر این سفره زیرزمینی خالی شود، پیش بینی ما این است که در منطقه حبیب آباد بیش از دو متر نشست و در مناطق مرکزی شهر همچون میدان نقش جهان حدود ۵۰ سانتی متر نشست زمین را خواهیم داشت؛ این عدد بسیار فراتر از سطح تحمل ساختمان ها است.
نادی اضافه کرد: تمام آثار تاریخی که در اصفهان وجود دارد، در یک منطقه آب رفتی قرار گرفتند که مستعد نشست شدید می باشد. برداشت بیشتر از این سفره های زیرزمینی نتیجه ای جز لطمه به بافت های مسکونی و تاریخی شهر اصفهان و حومه آن نخواهد داشت.
وی درباره این که اتفاقی که در اصفهان رخ داده فرونشست است یا فروچاله، توضیح داد: فرونشست و فروچاله هر دو در اصفهان وجود دارد و مشاهده می شود. وجود پدیده فروچاله نفی بر عدم وجود پدیده فرونشست نیست و آنچه در دشت مهیار و برخوار رخ داده، فرونشست است.
فرونشست، فروچاله و هر پدیده ای دیگر، بحران اصلی اصفهان است، بحرانی که دیر یا زود به سراغ هسته مرکزی شهر و دیگر شهرهای اصفهان هم خواهد رفت. بنظر می رسد شناسایی و رصد دقیق و فوری این پدیده با تشکیل کارگروه ها و اختصاص بودجه باید به مهم ترین درخواست و مطالبه تبدیل گردد. بعد از بررسی دقیق این پدیده شاید بتوان راهکارهایی برای مقابله با آن به وجود آورد، وگرنه دیر یا زود بمب ساعتی فعال شده در اصفهان، شهر و تمام آثار و بافت تاریخی را خواهد بلعید.
منبع: ftour.ir
