تور مسافرتی: ایران دارای ۴۷ شهر و ۲۶ روستای ملی صنایع دستی و نیز ۱۱ شهر و سه روستای جهانی صنایع دستی است اما چرا این شهرها در لیست ملی یا جهانی ثبت می شوند و فایده آن چیست؟
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ صنایع دستی ایران مجموعه ای از صنایع هنری و سنتی است که ضمن رعایت ضوابط شرعی و قانونی با محوریت خلاقیت، ذوق و زیبایی شناسی با بهره بردن از مواد اولیه قابل دسترس تولید می شود و پروسه ساخت و تولید محصول بصورت فردی یا گروهی عمدتا با دست و با کمک ابزار مورد نیاز انجام می گیرد.
اگرچه احصای تمامی گروه ها و رشته های موجود کاری دشوار است و احتمال تداخل رشته ها و بروز خطای احتمالی وجود دارد اما بطور کلی تا کنون ۱۸ گروه بزرگ و حدود ۲۹۹ رشته صنایع دستی شناسایی شده و در معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی به تصویب رسیده است.
این ۱۸ رشته به این شرح است: صنایع دستی فلزی، میناکاری، کاشی سنتی سفال سرامیک، صنایع دستی چوبی و حصیری، نساجی سنتی، بافته های داری و غیر داری، رودوزی های سنتی، پوشاک سنتی، آبگینه، چاپ های سنتی، صنایع دستی چرمی، صنایع دستی سنگی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، صنایع دستی استخوان، صنایع دستی دریایی، صنایع دستی کاغذی، طراحی و نقاشی سنتی، ساخت سازهای سنتی.
در ایران شهرها و روستاهایی هستند که به سبب دارا بودن شاخصه هایی همچون روش خاص تولید صنایع دستی، تعداد کارگاه های فعال، فروش خوب، مدیریت شهری و روستایی، وجود تشکل های غیر دولتی، جاذبه های فرهنگی و تاریخی و غیره بعد از تأیید در شورای راهبردی شهرها و روستاهای ملی به ثبت ملی می رسند.
سپس طی مراحل ارسال پرونده مدارک و درخواست برای شورای جهانی صنایع دستی و متعاقب آن بازدید، ارزیابی و تأیید نهایی از طرف ارزیابان بین المللی و شورای جهانی صنایع دستی، ثبت جهانی می شوند.
شاخص های فوق بر ارزیابی هر دو سطوح ملی و جهانی مترتب است به این صورت که احراز شرایط و ثبت به عنوان شهر یا روستای ملی صنایع دستی پیش نیاز کاندیدا شدن برای احراز عنوان شهر یا روستای جهانی صنایع دستی است. بر این اساس ایران دارای ۴۷ شهر و ۲۶ روستای ملی صنایع دستی و نیز ۱۱ شهر و سه روستای جهانی صنایع دستی است. مریم جلالی معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفته است که ۵۰ شهر و روستای ملی صنایع دستی دیگر نیز به این تعداد اضافه خواهد شد. در حقیقت هدف از ثبت ملی شهرهای حائزشرایط در عرصه صنایع دستی پاسخ به مطالبه عمومی و مردمی و همین طور دیده شدن هنر دست هنرمندان در سطح ملی و بین المللی است و سامان دهی تولید و ارتقای کسب وکارها، ایجاد زیرساخت ها و بازارهای جدید از اهداف بسیار مهم حوزه معاونت صنایع دستی کشور بشمار می رود. اما چرا باید شهرها یا روستاها عنوان جهانی بگیرند و این عنوان از کجا نشأت گرفته است. در حقیقت ایران برای بازاریابی کالاهای صنایع دستی خود می بایست بتواند مانور تبلیغاتی دهد شاید از این جهت است که متولیان دولتی نیز درصدد هستند تا تعداد این شهرها و روستاها افزایش یابد. به صورتی ثبت ملی یا جهانی یک شهر یا روستا یک ترفند تبلیغاتی شمرده می شود تا هنرمندان و صادرکنندگان بتوانند با آن عنوان، موفق تر عمل کنند.
درحالی که شاید در عمل واقعاً چنین اتفاقی نیز نیفتد. به هر حال چند نمونه موفق در ثبت ملی یا جهانی همین شهر و روستاها باعث شده تا بازاریابان برای آن کالای تولیدی بازار خوبی پیدا کنند یا بعضاً آن شهر یا روستا از قبل بازاری داشته و حالا عنوان ملی یا جهانی گرفته و به راه خود ادامه می دهد. مانند ملایر که همیشه بازار مبلمان منبت آنها زبانزد بوده و الان با ثبت جهانی آن، متولیان دولتی اعلام می کنند که ثبت این شهر سبب رونق بازارشان شده است. از طرفی آنقدر روند بررسی پرونده های شهرها و روستاها در سطح شورای جهانی صنایع دستی رشد داشته که ارزیابان این شورا را نیز به این فکر واداشته چطور ایران با وجود تحریم ها و مشکلات اقتصادی می تواند این تعداد شهر و روستای جهانی داشته باشد. بدین سبب بنظر می رسد آنها نیز به فکر سختگیری های بیشتری برای تعلق این عناوین به روستاهای ایران هستند. شورای جهانی زیر نظر یونسکو؟ ویدا توحدی مدیرکل دفتر آموزش و ترویج معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گفت و گو با خبرنگار مهر بیان کرد: شورای جهانی صنایع دستی از سال ۱۹۶۴ بنا به جلسه ای که در نیویورک انجام شد به عنوان بخش غیر دولتی و فعال و متولی صنایع دستی در دنیا به ثبت رسید. این شورا ۶ منطقه جغرافیایی دارد که متولی حفظ معیشت، امنیت و پروژه های در رابطه با صنایع دستی هستند که در حقیقت یک این سازمان غیر دولتی زیر مجموعه یونسکوست. وی اظهار داشت: از سال ۲۰۱۲ بسیاری از کارهایی که بصورت مستقیم با یونسکو انجام می دادیم به این شورای متولی منتقل شد تا کارهای مرتبط تخصصی صنایع دستی را پیگیری کند. تا آن زمان کارهای در رابطه با مهر اصالت هم مستقیماً بوسیله یونسکو انجام می شد و داوران را هم خودشان می فرستادند. گواهینامه هایی که آنها می دادند نیز فقط لوگوی یونسکو را داشت اما از آن سال که بسیاری از کارهای تخصصی به شورای جهانی واگذار شد. مهر اصالت بین المللی هم بوسیله این شورا و با نظارت یونسکو داده می شد. توحدی اظهار داشت: هم اکنون هم بررسی آخرین گواهینامه هایی که در سال ۱۴۰۱ از بخارا رسیده؛ لوگوی یونسکو، شورای جهانی صنایع دستی و لوگوی منطقه آسیا و اقیانوسیه را دارد و از نظر اعتبار، مانند بسیاری از شوراهای غیر دولتی و تخصصی دارای اعتبار جهانی است. وی درباره ی این که چرا شهرهای دیگر از این توانایی برخوردار نبودند که پس از جهانی شدن بتوانند فروش بهتری داشته باشند اظهار داشت: هر منطقه یک قابلیت دارد شهر ملایر شهر مبلمان منبت است و از نظر اشتغال و گردش مالی کم نظیر است. صنایع دستی آباده کیفیت دارد کلپورگان به خاطر سادگی اش ثبت گردید. ما ثبت نکردیم ارزیابان بر طبق فاکتورهای بین المللی آنرا ثبت کردند. وقتی روستای خراشاد در خراسان جنوبی به عنوان روستای حوله بافی ثبت شد؛ شاهد بودیم که روستاییان مهاجر به روستا برگشتند. اینها نتیجه ثبت روستا بود. وظیفه هنرمند خلق اثر هنری است که آنرا به خوبی انجام می دهد اما اصل ماجرا معرفی آن هنر و هنرمند در سطح جهانی است حسین بختیاری، مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعت گران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفته است: تعداد زیادی شهر جهانی ثبت شده اما چه فایده ای برای خالقان هنر و هنرمند صنایع دستی، گردشگران و ساکنان شهرها دارد و این نام چه تغییری در زندگی آنها داشته است؟ صدها نفر مهر اصالت یا همان نشان مرغوبیت کالا گرفته اند که خیلی هم خوب است، اما چه امتیاز و جایگاهی برای آنان تعریف شده است؟ هویت برای ملت ایران در جایگاه های جهانی کجای قاعده کار است؟ وی اظهار داشت: وظیفه هنرمند خلق اثر هنری است که آنرا به خوبی انجام می دهد اما اصل ماجرا معرفی آن هنر و هنرمند در سطح جهانی است. باید گفت فاصله ای بین ملت و دولت وجود ندارد مگر آنکه دولت خودش را از ملت بداند و اگر دولتمردان از بدنه جامعه باشند فاصله ها از بین خواهد رفت و مشکلات و نیازهای ملت را خواهند شناخت. در این زمینه نیز بطور قطع کسانی که اداره امور را در دست دارند، باید پاسخگو باشند. بر طبق عملکرد وزارت میراث فرهنگی در عرصه صنایع دستی از گذشته که در قالب سازمان فعالیت داشته تا کنون، تعدادی از شهرها و تعدادی از روستاها در لیست های ملی یا جهانی به ثبت رسیده اند. بر این اساس شهرهای ملی صنایع دستی عبارتند از:
اسکو شهر ملی چاپ کلاقه ای
اهر شهر ملی ورنی بافی
خوی شهر ملی قالی ریزماهی
اصلاندوز شهر ملی ورنی دشت مغان
عنبران شهر ملی گلیم
شهرضا شهر ملی سفالگری
کاشان شهر ملی نساجی سنتی
گلپایگان شهر ملی منبت
ایلام شهر ملی گلیم نقش برجسته
آب پخش شهر ملی حصیربافی
ورامین شهر ملی آبگینه
شهرکرد شهر ملی نمدمالی
بایگ شهر ملی ابریشم کشی
خوسف شهر ملی مله بافی
فیروزه شهر ملی تراش سنگ فیروزه
بجنورد شهر ملی گلیم سفره کردی
اهواز شهر ملی میانی طلا و نقره میانی صبی
اندیکا شهر ملی دست بافت های عشایری
رفیع شهر ملی بوریا بافی
دزفول شهر ملی کپو بافی
شوشتر شهر ملی احرامی بافی
کلاته خیج شهر ملی دست بافته های سنتی
مهدی شهر شهر ملی سوزندوزی سنگسر
ایرانشهر شهر ملی سوزندوزی بلوچ
ادیمی شهر ملی خامه دوزی (خمک دوزی)
فیروزآباد شهر ملی دست بافته های عشایری
خشت شهر ملی حصیربافی
قم شهر ملی انگشتر سازی
آزمرده شهر ملی شال بافی
راور شهر ملی قالی بافی
شهر بابک شهر ملی تراش فیروزه
قلعه گنج شهر ملی حصیربافی
کرمان شهر ملی صنایع دستی
دالاهو شهر ملی تنبور
هرسین شهر ملی گلیم هرسین
نودشه شهر ملی گیوه دوزی
علی آباد کتول شهر ملی رودوزی و نوار بافی کتول
گنبد کاووس شهر ملی قالی ترکمن
رشت شهر ملی رشت رو دوزی
بروجرد شهر ملی ورشوسازی
آلاشت شهر ملی جاجیم بافی
بهشهر شهر ملی گلیچ بافی
تفرش شهر ملی تفرشی دوزی
بندرلنگه شهر ملی گلابتون دوزی
تویسرکان شهر ملی منبت گل ریز
بافق شهر ملی حصیربافی
یزد شهر ملی زیورآلات سنتی
روستاهای ملی صنایع دستی نیز عبارتند از:
مهرگرد روستای ملی بافته های داری
بحیری روستای ملی عبابافی
بسک روستای ملی ابریشم کشی
تنگه سرحه روستای ملی حصیربافی
تنگه چوگان کشکولی روستای ملی رندبافی
کندازی روستای ملی روابافی
اندج روستای ملی گلیم الموت
دیوزناو سنندج روستای ملی ارغوان بافی
کاکو سفلی کردستان روستای ملی گلیم بافی
بیدکردویه روستای ملی گلیم چهل ماشوله
فش کنگاور روستای ملی سازسازی سنتی
سربیشه روستای ملی گلیم ریزبافت
تنگلی روستای ملی سوزن دوزی ترکمن
زیارت روستای ملی جاجیم بافی
سیاه رودبار روستای ملی صنایع دستی
شاهکوه روستای ملی سوزند دوزی شاهکوه (سیک دوزی)
ارده روستای ملی شال بافی
جیرده روستای ملی سفالگری سنتی
شالما روستای ملی چوب تراشی
عنبران روستای ملی گلیم بافی
فشتکه روستای ملی حصیربافی
سلیم آباد روستای ملی سفالگری
درزی کلای اخوندی روستای ملی حصیربافی
سمقاور روستای ملی منبت
اشترمل روستای ملی منبت گل ریز
داویجان روستای ملی مرواربافی
شهرهای جهانی صنایع دستی نیز عبارتند از
اصفهان شهر جهانی صنایع دستی
لالجین شهر جهانی سفال
تبریز شهر جهانی فرش
مشهد شهر جهانی گوهر سنگ
سیرجان شهر جهانی گلیم
مریوان شهر جهانی کلاش
میبد شهر جهانی زیلو
آباده شهر جهانی منبت
شیراز شهر جهانی صنایع دستی
زنجان شهر جهانی ملیله
ملایر شهر جهانی مبلمان منبت
روستاهای جهانی صنایع دستی که تا کنون توانسته اند ارزیابان شورای جهانی صنایع دستی را متقاعد کنند شامل خراشاد روستای جهانی توبافی (حوله بافی) قاسم آباد روستای جهانی چادرشب بافی و کلپورگان روستای جهانی سفال است.
با این تعداد از شهرها و روستاهای ملی و جهانی بنظر می رسد باید زمانی را تنها برای تبلیغات جهانی کالاهای تولید شده توسط هنرمندان این مناطق صرف کرد بجای آنکه تنها به فکر افزایش آماری آنها در این لیست ها باشیم.
